Τα Ψαρά είναι νησάκι εκτάσεως 40 τετρ. χιλιομέτρων στο Βόρειον Αιγαίον δυτικώς της Χίου. Προεπαναστατικώς ανέπτυξε σπουδαίον εμπορικόν στόλον, ασχολούμενον με εμπόριον και μεταφορές τροφίμων,  αλλά και ασκώντας νηοψίες στα πλοία διαφόρων κρατών που   τροφοδοτούσαν την Κωνσταντινούπολη αλλά και όσους εμπορευόταν στα παράλια της Μικράς Ασίας. Ήθελαν  να επιφέρουν πλήγμα στην οθωμανίαν. Η υπέρμετρη αυτή νηοψία είχε θεωρηθεί  μάλλον ως μορφήν πειρατείας από τους εμπορευομένους!  Δεν έπαυσε  να  αποφέρει  πολλά οφέλη στο νησί των Ψαρών, τους πλοιοκτήτες αλλά και  τους ναυτικούς. Τα αρπαγέντα με προορισμόν την Κωνσταντινούπολη αλλά και τα κέρδη από  κανονικόν εμπόριον, μοιραζόταν σε τρία  μέρη. Στον Ιδιοκτήτην, στον Πλοίαρχον και στους Ναύτες. Για τον λόγον αυτόν οι εργαζόμενοι επί των Ψαριανών Πλοίων δεν υπελόγιζαν ούτε κόπους, αλλά ούτε κινδύνους . Ορμούσαν με πάθος στην κίνηση του πλοίου. Αυτό τους ενδιέφερε. Στάση του πλοίου για κανέναν λόγον δεν ήταν επιτρεπτή.

Οι πρόξενοι των διαφόρων αυλών που ευρίσκοντο στην Σμύρνην είχαν ενοχληθεί υπερμέτρως από τις νηοψίες των Ψαριανών ώστε έστειλαν  στις 12 Δεκεμβρίου 1823 επιστολήν διαμαρτυρίας προς τους Δημογέροντες του Νησιού, πως αν δεν σταματήσουν τις νηοψίες στον λιμένα της Σμύρνης, εκεί ευρίσκοντο πολλοί πρέσβεις, θα υποστούν εκδίκηση από τους ισχυρούς της ευρώπης! Να την πάλιν η ευρώπη προστάτης της οθωμανίας και επίβουλος των Ελλήνων! Ό,τι γίνεται μέχρι και σήμερα!!! Πήραν όμως γενναίαν απάντηση από το νησίδιον των 40 τ.χ. και των 7.000 κατοίκων, κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα από μίαν Ελλάδα 10 εκατομμυρίων κατοίκων, συνεχώς ταπεινουμένων από την μαμά ευρώπην. Διεμήνυσαν στους πρέσβεις.

• Ο πόλεμος ημών κατά των οθωμανών είναι εθνικός και όχι ληστρικός και διαφέρει πολύ από τον των Ρώσων και των Άγγλων. (Σ.σ. και αυτοί έκαναν νηοψίες αλλά πρωτίστως στα Ελληνικά πλοία!!!)

Η κυριαρχία των Ψαριανών στο Αιγαίον εμετριάσθη με την κήρυξη της Επαναστάσεως και τα εμπορικά των δυτικών απέκτησαν σχετικήν πρωτοβουλίαν στον εμπορικόν τομέα. Αν δε καταστρεφόταν τα Ψαρά αυτό θα ήταν μεγάλον κέρδος για τους δυτικούς εμπόρους και φυσικά  και τους οθωμανούς.

Οι συμφορές των οθωμανών από την δράση των Ψαριανών ήταν μεγάλες. Ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄ είχε εξαγριωθεί υπερμέτρως και ήθελε να δει ποιά είναι τα περιβόητα  Ψαρά. Ζήτησε να του φέρουν έναν  χάρτην. Όταν του τα έδειξαν έγινε πιο θηρίον και είπε «αυτή η κουτσουλιά τα βάζει μαζύ μας;»  Και με το νύχι του έξυσε τον χάρτην και την διέγραψε. Και λέει στον Χοσρέφ. «κάμε και εσύ το ίδιο στην πράξη. Εξαφάνισέ τα!!!!!!!!» (Ναύαρχος Κ. Νικόδημος, Υπόμνημα περί της νήσου των Ψαρών Αθήνησι 1862).

Ο Χοσρέφ ανέλαβε την επιχείρηση και συγκέντρωσε έναν τεράστιον όγκον ναυτικών δυνάμεων πρωτόγνωρον αποτελούμενον από 140 πλοία ήτοι 2 πλοία γραμμής, 5 φρεγάτες, 45 δρόμωνες και 88 μεταγωγικά στα οποία επέβαιναν  14.000 στρατιώτες!!

Οι κάτοικοι του νησιού από 7.000 είχαν αυξηθεί λόγω προσφύγων από Χίον, Μοσχονήσια, Κυδωνίες αλλά και την μετάκληση 1.000 Θετταλομακεδόνων  μισθωτών προς  αναπλήρωση του εντοπίου ανδρικού πληθυσμού όστις ήταν  στα πλοία ανήρχοντο δε  όλοι σε 30.000. Στο νησί υπήρχαν 150 κανόνια, πολλά από τα οποία είχε στείλει ο Βαρβάκης από την Ρωσίαν. (Ο Ιωάννης Βαρβάκης γεννήθηκε στα Ψαρά . Υιός του Ανδρέα Λεοντή. Βαρβάκης ονομάσθη από το πτηνόν Βαρβάκι ή Βαρβακιά που έχει λαμπερά μάτια, επειδή και του νεαρού Ιωάννη ήσαν έντονα. Το παρεπώνυμον του άρεσε και το  καθιέρωσε ως επώνυμον Ήταν μέγας ευεργέτης. Στην τσαρικήν Ρωσίαν το όνομα  Βαρβάκης είναι τίτλος ευεργέτου).

Ο οθωμανός ναύαρχος  με ενισχυμένον και άλλον τον στόλον κατά 60 πλοία από Λέσβον εφάνη έμπροσθεν των Ψαρών στις 20 Ιουνίου και άρχισε να πυροβολεί απαύστως. Οι Ψαριανοί είχαν οχυρώσει καλώς το τείχος, αλλά ήταν ανίσχυρον να αντέξει. Το υπάρχον ανδρικόν δυναμικόν αλλά και οι μισθωτοί Θετταλομακεδόνες δεν είχαν εξασκηθεί σε χερσαίον πόλεμον. Το νησί ήταν ικανόν για ναυτικούς αγώνες.  Οχύρωσαν  έναν υπερκείμενον λόφον την Μαύρην Ράχην και εντός του περιβόλου είχαν και την πυριταποθήκην.  Οι πυροβολισμοί εγίνοντο σε διάφορα σημεία του νησιού. Ισχυρή ήταν στην θέση Κάναλος αλλά οι Ψαριανοί εδώ δεν αντιμετώπιζαν οθωμανούς πυροβολητές αλλά ευρωπαίους έμπειρους και εύστοχους στην σκόπευση.  Ο καπνός από τους πυροβολισμούς «εξαφάνισε» το νησί. Ήταν  αόρατον. Ο Χοσρέφ έδωσε εντολή να βγούνε στην ξηρά ένοπλοι αρκετοί. Εβγήκαν αλλά πυροβολήθηκαν και επέστρεψαν άπραγοι! Την επομένην 21 Ιουνίου, διέταξε νέαν επίθεση και απόβαση. Οι  Ψαριανοί με τις δυνάμεις τους αντέστησαν και ο Χοσρέφ ήταν σε απόγνωση  ώσπου  γάλλοι πιλότοι που υπηρετούσαν στον τουρκικόν στρατόν, υπέδειξαν νέον όρμον πλησίον του Κανάλου και οι εκεί απεβιβάσθησαν  2.500 τουρκαλβανοί και ευρέθηκαν στα νώτα των Ελλήνων.  Ο κίνδυνος μέγας. Ένας Έλληνας πολεμιστής ονόματι Σαρρής καλεί τους συμπολεμιστές σε αγώνα θυσίας λέγοντας. «Σήμερα γεννηθήκαμεν σήμερα πεθαίνομεν»! Οι Ψαριανοί ήταν κυκλωμένοι από παντού. Όσοι επέζησαν από τον Κάναλον  απετόλμησαν έξοδον ξιφήρεις και κατεφυγαν στο Μοναστηρι της Απάνω Παναγιάς. Οι τουρκλαβανοί τους εκύκλωσαν και τους ζητούσαν να προσκυνήσουν. Φυσικά αρνήθησαν και επωφελούμενοι  χαλαρότητα των εχθρών διέφυγαν  προς το λιμάνι και σώθηκαν από δύο γαλλικά πλοία.

Εν τω μεταξύ οι τουρκαλβανοί στρατιώτες που απεβιβάσθηκαν εκ νέου στο νησί ανήλθαν στις 10.000,  κυνηγούσαν παντού και μετά μανίας τους κατοίκους. Στην Χώραν η Βουλή των Ψαρών έστειλε ομάδα μαχητών να ανακόψουν τους εχθρούς  αλλ’ αυτοί όρμησαν λυσσωδώς εναντίον τους και τους εφόνευσαν εκτός ελαχίστων που διέφυγαν. Ο άμαχος πληθυσμός έτρεχε ουριάζοντας να σωθεί Γυναίκα που κρατούσε τα παιδιά της προ του κινδύνου τα έριξε  στην θάλασσα και πνίγηκαν όλοι. Κάποιοι μπήκαν στα πλοία μήπως σωθούν. Ο εχθρικός στόλος πλησίαζε. Το σκάφος του Δημήτρη Λενού κυκλώθηκε από οθωμανικά πλοία. Μόλις άρχισαν να ανεβαίνουν στο Ελληνικόν οι εχθροί, ο ναύτης Ιωάννης Κουτέπας έβαλε φωτιά στην πυριταποθήκην και εκάηκαν όλοι! Οι δεσποινίδες του νησιού για να αποφύγουν την οθωμανικήν ατίμωση έπιπταν στην θάλασσαν και επνίγοντο! Συνεχή ολοκαυτώματα.

Ο Ψαριανός ιερέας Μικές Δούκας  σε φυλλάδιόν του που διεσώθη αναφέρει μεταξυ άλλων.  «Όθεν ως λύκοι ορυώμενοι και ως λυσσώδεις κύνες γαυγίζοντες εισέρχονται εις την Χώραν, διασκορπίζονται εις τας οικίας, προχωρούσιν εις τον λιμένα, φονεύουσιν, αρπάζουσι, λεηλατούσι και αιχμαλωτίζουσι».

Ο  Σάμουελ Χάου σε κάποιον σημείον των περιγραφών του αναφέρει. «Όταν το  πλήθος έφτασε στην αμμουδιάν….μερικοί μπήκαν σε μιαν βάρκαν την έσπρωξαν προς τα ανοιχτά αλλά σε λίγο βυθίστηκε λόγω του βάρους. Άλλοι βρέθηκαν στην θάλασσαν από την έλλειψη χώρου να μείνουν στην στεριάν, οι φωνές των ανδρών και τα στριγγλίσματα των γυναικών, οι κραυγές της αγωνίας, τα χτυπήματα του νερού από τους δυστυχισμένους που πνίγονταν, δημιουργούσε τόσον πανικόν, ώστε κάθε προσπάθεια για ομαλήν  επιβίβαση στα πλοία πήγαινε χαμένη».

Ο   Κλοντ Ραφενέλ Γάλλος ιστορικός και Φιλέλληνας αναφέρει ότι μία μητέρα έτρεχε με τα  τέσσερα παιδιά της προς την Μαύρην Ράχην και βλέποντας ότι οι οθωμανοί ήταν κοντά άρπαξε το μαχαίρι ενός σκοτωμένου νέου και σκότωσε τα παιδιά και ακολούθως έπεσε νεκρή.  Στη Μαύρη Ράχη είχαν συγκεντρωθεί 700 γυναικόπαιδα και 150 μαχητές. Βλέποντας τους εχθρούς να πλησιάζουν πυροβολούσαν αδιακόπως και τους έκαναν θραύση, αλλά ήτο αδύνατον να σωθούν κι έτσι ένας έβαλε φωτιά στην πυριταποθκην και  σκωτώθηκαν όλοι και από τους επιτιθέμενους αρκετοί. Ο Χοσρέφ επέμενε στους πυροβολισμούς. Από την Χώραν και άλλα μέρη γυναικόπαιδα έτρεχαν προς την Μαύρην Ράχη για να σωθούν,  άλλες έπεφταν με τα παιδιά τους στα βράχια και άλλες στην θάλασσαν όπου πνιγόταν. Ο  αφανισμός των Ψαριανών δεν σταματούσε, η θάλασσα είχε γεμίσει πτώματα γιατί πάντες έτρεχαν προς τα πλοία για να σωθούν αλλά αυτό ήταν αδύνατον . Μόνον 19 πλοία έφυγαν με Ψαριανούς. Τα λοιπά περίπου 100 αρπάγησαν από τους εχθρούς και οδηγήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη!! Πρόκειται για καίριον πλήγμα στην ναυτικήν υπεροχήν των Ελλήνων. Η Καταστροφή των Ψαρών επισημαίνει ο Σ Τρικούπης, από πολεμικήν άποψη δεν  ομοιάζει με αυτήν των Κυδωνιών, της Ναούσης,  της Κασσάνδρας, της Χίου. Ήταν καταστροφή μεγάλου μέρους της ναυτικής δυνάμεως της Ελλάδος και εξαφάνιση της προφυλακής αυτής.

Από τις 30.000 κατοίκους διεσώθησαν 3.500 αυτόχθονες από τις 7.000 Ψαριανούς που είχε το νησί πριν τους εποικισμούς και 10.000 από τις 23.000 πρόσφυγες. Οι   13.000 χάθηκαν! Συνολικώς εσφαγιάσθησαν ή εξωθήθηκαν στον  θάνατον 16.500 άτομα!!!!  Ο Γιάννης Κορδάτος στην Ιστορίαν του γράφει.

« Σχεδόν όλοι οι άντρες, πολλά γυναικόπαιδα και οι Χιώτες πρόσφυγες σφάχτηκαν. Οι τούρκοι έκοψαν χιλιάδες αυτιά και μύτες από τους Ψαριανούς  και τα έστειλαν στην Πόλη, όπου έγιναν γιορτές και παράτες για την εξόντωση των απίστων».

Τα αίτια της καταστροφής των Ψαρών είναι  πολλά.

• Η επίθεση είχε γνωστοποιηθεί και οι Ψαριανοί έστειλαν επανειλημμένες παρακλήσεις στον Γ. Κουντουριώτην τον αρχηγόν του Εκτελεστικού να σταλεί ναυτικήν μοίρα προς προστασίαν του νησιού. Απάντησε ότι  στις 17 Μαΐου ξεκίνησαν Υδραιοσπετσώτικα πλοία για τα Ψαρά. Ψέμα.  Εστάλησαν στην Κάσον.
• Η Κυβέρνηση διέθετε περισσότερα χρήματα στις χερσαίες δυνάμεις, σε βάρος ενισχύσεως του Ναυτικού.
• Η Βουλή των Ψαρών δεν άκουσε την γνώμην του Κανάρη, ο αγώνας να δοθεί στην θάλασσαν και όχι στην ξηράν.
• Οι μισθοφόροι Θετταλομακεδόνες επειδή φοβήθηκαν μήπως φύγουν και τους εγκαταλείψουν οι Ψαριανοί, ζήτησαν εγγυήσεις. Και οι φιλότιμοι Ψαριανοί προέβησαν στο ασύγγνωστον λάθος. Αφαίρεσαν τα πηδάλια των πλοίων και τα εναπέθεσαν στην ξηράν! Γι’ αυτό οι διωκόμενοι κάτοικοι που έφθαναν στο λιμάνι για να σωθούν με τα πλοία δεν εύρισκαν κενά και πνιγόταν!! Δεκαεννέα μόνον πήραν διωκομένους, Τα εκατόν δεν είχαν τιμόνι!! Αφαίρεσαν επίσης και τα κανόνια και τα μετέφεραν στν ξηράν.
• Οι Πλοίαρχοι ξένων πλοίων που ήσαν έξω από το λιμάνι δεν ειδοποίησαν τους πρέσβεις στην Σμύρνην για να επέμβουν ώστε σταματήσει η φρικτή σφαγή την οποίαν έβλεπαν.
• Πράκτορες ευρωπαίοι ήσαν εγκατεστημένοι στην Κωνσταντινούπολη, στην Σμύρνην και στην Θεσσαλονίκην εξαγορασμένοι από τους οθωμανούς και τους ενημέρωναν για τις κινήσεις των Ψαριανών και, πια σημεία στα παράλια είναι οχυρωμένα και πιά όχι.
• Οι πιλότοι που οδηγούσαν με ασφάλειαν τον οθωμανικόν στόλον στα Ψαρά ήσαν ευρωπαίοι!!! Η κατασκοπία σε βάρος της Ελλάδος οργίαζε τότε και σήμερα!
• Υπήρχαν στα πλοία Γαλλικά και Αγγλικά συγγραφείς και ιστορικοί οι οποίοι συνέλεγαν ύλην για τα έργα τους σε βάρος ενός κατασφαζομένου νησιδίου! Έβλεπαν τα πτώματα στην θάλασσαν! Οι ανθρώπινες χορδές τους κινήθησαν;;; ΟΧΙ!Η καταστροφή των Ψαρών είχε ολέθρια αποτελέσματα για τον πληθυσμόν ο οποίος διεσκορπίσθη στην Μονεμβασία, την Σύρον και σε  άλλα μέρη. Ο Διπλωμάτης  Πρόκες Ώστεν που τους συνήντησε στην Σύρον γράφει παραστατικώς. «Γύρω από το λιμάνι βρήκα χιλιάδες πρόσφυγες από την Χίον, το Αιβαλί και τα Ψαρά, κατά τέσσερα πέμπτα γυναίκες και παιδιά, εδώ κάτω από σκηνές, εκεί μέσα σε παράγκες, παρακάτω  μέσα σε χωματολάκκους και εν μέρει στην ύπαιθρον στερημένους από όλα  τα μέσα. Δίπλα τους ήσαν απλωμένα τα ρούχα που είχαν σώσει  και τα λιγοστά σκεύη. Ο τρόμος, η ανάγκη και απόγνωση ήταν ζωγραφισμένα στα πρόσωπα όλων. Γρήγορα μας είχαν  περιζώσει οι δύστυχοι αυτοί και μας ικέτευαν να τους δώσουμε ελεημοσύνη». ( Π. Ενεπεκίδης Γράμματα προς την Βιέννην).Σ’ αυτό το φρικτό σημείον κατήντησαν οι πλούσιοι Ψαριανοί οι οποίοι με τον μόχθον τους στην θάλασσαν απεκόμιζαν μεγάλα κέρδη. Γυμνοί, πεινασμένοι, επαίτες στα Κυκλαδονήσια. Ό Μέγας Ποιητής Διονύσιος Σολωμός με τους ελαχίστους  στίχους του παρουσιάζει εναργέστατα την άφατην  σφαγήν και συμφοράν των Ψαρών.

 

Στων Ψαρών την ολόμαυρη Ράχη

περπατώντας η Δόξα μονάχη

μελετά τα λαμπρά παλληκάρια

 και στην κώμη στεφάνι  φορεί

γινομένο από λίγο χορτάρι

πούχε μείνει στην έρημη γη.

8/9/2021

Μιχαήλ Στρατουδάκης