Οι επιχειρήσεις στην Μακεδονίαν κατά του δυνάστη δεν είχαν ανάλογα αποτελέσματα με αυτά της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας. Και η απορία είναι μεγάλη και εν πολλοίς ανεξήγητος, δοθέντος ότι ο ΄Ολυμπος και οι περί αυτόν περιοχές ακόμα και οι χαμηλότερες ήταν η «καρδιά» των κλεφτών! Η μεγαλύτερη παράδοση κλεφτών αναφέρεται εκεί και ήταν ευρέως γνωστή αλλά και ζηλευτή για την δράση της. Είχε ριζώσει στις συνειδήσεις των κατοίκων όπως μαρτυρεί και η Δημοτική παράδοση. «Κάθε κορφή και φλάμπουρο κάθε κορφή και κλέφτης». Αυτονόητον τι δεινά κυρίως εκ κακουχιών ψύχους, βροχής κλπ. υπέφεραν οι αφανείς αυτοί Ήρωες!! Από το τέλος του1821 είχαν αρχίσει επαναστατικές διακινήσεις στα Γρεβενά, στην Σιάτισταν, στην Καστοριάν, στο Βογατσικόν και αλλού από τους μεμυημένους στην Φιλικήν Εταιρείαν. Σημαντικότατες ήσαν στην Νάουσαν και την Βέροιαν. Ο πόλεμος κατά του δυνάστη διετηρείτο αλλά δεν είχε εμφανή αποτελέσματα.
Η Πύλη φοβουμένη τις επιτυχίες στον Νότον και μήπως αυτές προχωρήσουν προς Βορράν, όρισε τον Αβδούλ πασάν ως γενικόν αρχηγόν Μακεδονίας και Θεσσαλονίκης. Όταν έφθασε στην Θεσσαλονίκην εξέδωκεν προκήρυξη και εξυμνούσε την γενναιοφροσύνην του σουλτάνου προς τους ραγιάδες, αλλά και εμέμφετο την προς αυτόν αγνωμοσύνην των ονειροπολούντων την ανόρθωση της προγονικής αυτοκρατορίας. Ήτο δε ο χαρακτήρας όστις εδείκνυε όπως αναφέρει ο Σ. Τρικούπης στην Ιστορίαν του, «κατά τας περιστάσεις οτέ μεν υπό την λεοντήν την ωμότητα της ψυχής του, οτέ δε υπό την αλωπεκήν την υπουλότητα του χαρακτήρος του».
Μετά την κατάπνιξη του κινήματος της Χαλκιδικής, ευρισκόμενος στην Θεσσαλονίκην κάλεσε τους προκρίτους της Δυτικής Μακεδονίας, για «προληπτικούς λόγους»!! Φυσικά τα σχέδιά του θα ήταν ένοχα όπως όλοι και ο ίδιος ο σουλτάνος μέχρι τότε έπρατταν. Τους ήθελε ως ομήρους. Κάποιοι πήγαν με δεδομένον ότι η θέση τους θα ήταν λίαν επισφαλής. Φυλακίσθηκαν στην Θεσσαλονίκην! Οι πλείστοι αρνήθηκαν. Οι προληπτικοί λόγοι που ανεφέραμεν ήταν στο ένα σκέλος η εξασφάλιση ομήρων ώστε να μη διατρέχει επιθέσεις. Έτσι μεταξύ των άλλων πόλεων ζήτησε και από την Νάουσαν επειδή είχε παρά πολλούς κατοίκους Χριστιανούς. Εσκόπευε δε να στείλει 500 δικούς τους για περιφρούρησή της!!! «Ο λύκος να φυλάει τα πρόβατα»!
Για τους αρνηθέντες οπλαρχηγούς ίσχυσε το.
Εγώ βεζύρη δεν ψηφώ, πασά δεν προσκηνάω
πασά έχω το τουφέκι μου βεζύρη το σπαθί μου
Προεστός στην Νάουσαν ήταν εκείνην την περίοδον ο Ζαφείρης Θεοδοσίου, γνωστός στην Ιστορίαν ως Ζαφειράκης. Ο Ζαφειράκης έδωσε δύο σκληρές μάχες κατά του Αλή και των αλβανών μισθοφόρων του, αλλά το 1804 η Νάουσα κατελήφθη και ο Ζαφειράκης έφυγε στην Θεσσαλονίκην. Εκεί κατώρθωσε, ώστε η Πύλη να εκδιώξη τον Αλή από την Νάουσαν της οποίας οι κάτοικοι 12.000 ήσαν όλοι Χριστιανοί με δύο μόνον τούρκους τον βοεβόδα και τον κατήν. Η Πόλη ήταν ευμερούσα και ησχολείτο με την υφαντουργίαν και την κατασκευήν όπλων. Διέθεταν αυτονομίαν, κατέβαλαν πλουσίους φόρους στον οθωμανόν, αλλά είχαν και μίαν υποχρέωση. Να ανάβουν κάθε βράδυ δύο κεριά στο θρησκευτικόν κατάλυμα τούρκου ιερωμένου.
Μετά την εκδίωξη του Αλή από την Νάουσαν ο Ζαφειράκης επανήλθε σχεδόν σαν θεός!, οιονεί βασιλιάς. Η πόλη είχε μεγάλην ασφάλειαν (κατ’ επίφαση). Γι’ αυτό ήλθαν εκεί και οι οπλαρχηγοί των Βοδενών (Εδέσσης) Αγγελής Γάτσος, όστις περιγράφεται ως ψηλός, ξανθός, δασύτριχος, ατρόμητος στις μάχες και ιδιαίτερα ρωμαλέος και Γέρο- Καρατάσος της Βεροίας.
Οι τρεις αυτοί οπλαρχηγοί ήταν στο στόχαστρον του αβδούλ πασά που τους καλούσε για ενημερώσεις αλλά αρνήθηκαν. Τότε αποφάσισαν να δράσουν. Συνήλθαν πρώτα για συνδιάσκεψη στην Μονήν Δοβρά και εκτός αυτών συμμετείχαν και οι Ιωάννης Βαρβαρέσος από την Καστοριάν, Γεώργιος Νεόπουλος (Νιόπλιος) από την Σιάτισταν, Παναγιώτης Ναούμ από την Έδεσσαν. Απεφάσισαν συμμετοχήν στον Αγώνα με επαναστατικόν Κέντρον την Νάουσαν, η οποία εκτός των Χριστιανών που είχε, διέθετε και σπουδαίον περιτείχισμα και ήτο λίαν ασφαλές ορμητήριον των κατ’ εκείνα τα μέρη επαναστατικών κινημάτων.
Στις 22 Φεβρουαρίου 1822 Καρατάσος και Γάτσος εισήλθαν στην Νάουσαν συνέλαβαν και εφόνευσαν τον βοεβόδα και ολίγους τούρκους, με τον Ζαφειράκην δε ύψωσαν την επαναστατικήν σημαίαν και την επομένην κινήθηκαν προς την Βέροιαν, 1800 στρατιώτες, είχαν επιτυχίες αλλά η προσπάθειά τους δεν ευωδόθηκε, πιθανόν λόγω προδοσίας.
Ο αβδούλ ήθελε να συντρίψει την επανάσταση στην Νάουσαν. Πέρασε πρώτα από την Βέροιαν συνέλαβε και φυλάκισε 72 προκρίτους και ευπόρους και κατηυθύνθη προς Νάουσαν με 16.000 τουρκαλαβανούς. Στρατοπέδευσε στην θέση Ροδιά. Μερικοί τους ανεβάζουν σε 35.000. Καθ΄ οδόν με 4.000 στρατιώτες επετέθη κατά του Γέρο- Καρατάσου που εκλείσθη στην Μονήν Δοβρά και αμύνετο γενναίως, ευρισκόμενος όμως σε δύσκολην κατάσταση. Αλλά ήλθαν έξω της Μονής οι Ζαφειράκης και Γάτσος που με σκληρήν μάχην τον απελευθέρωσαν. Οι οθωμανοί είχαν 300 νεκρούς και πολλούς τραυματίες.
Εν τω μεταξύ ο αβδούλ επετέθη με μεγάλην σκληρότητα κατά της Ναούσης με τον πολυπληθή στρατόν του που ανεφέραμεν προηγουμένως. Οι οπλαρχηγοί κατέλαβαν ο μεν Καρατάσος το Παλαιοεκκλήσιον του Θεολόγου, ο δε Γάτσος το μοναστήρι του Προδρόμου και τα δύο κοντά στην Νάουσαν και ο Ζαφειράκης τον Παλαιόπυργον στο άκρον της πόλεως. Γύρω από αυτόν είχαν συγκεντρωθεί πολλοί Χριστιανοί θεωρουμένου ως ασφαλούς μέρους. Οι ομοβροντίες των βαρβάρων άρχισαν από τις 6 Απριλίου και τα κανόνια δεν σταματούσαν τις βολές. Στις 12 προς13 Απριλίου, παρά την σκληροτάτην αντίδραση των υπερασπιστών και τις απώλειες των κατακτητών, κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ρήγμα στους αμυνομένους στην θέση Αλώνια και εισήλθαν στην Πόλη. Πιστεύεται ότι υπήρξε προδοσία εχθρού του Ζαφειράκη! Επεκράτησαν στιγμές φρίκης. Μάχες ελάμβαναν χώραν από σπίτι σε σπίτι, Σκηνές ηρωισμού από τους Επαναστάτες, αλλά και απεριγράπτου βαρβαρότητος από τους οθωμανούς. Η Πόλη μετεβλήθη σε κόλαση, αλλά εγράφησαν και στιγμές αυτοθυσίας και ηρωισμού οι οποίες καταλέγονται μεταξύ των ενδοξοτάτων της Επαναστάσεως! Δεκατρείς (13) κοπέλες για να αποφύγουν την ατίμωση έπεσαν σε ποτάμι και πνίγηκαν! Η Πόλη έπεσε, αλλά ο πρώτος στόχος των οθωμανών, ο Ζαφειράκης, αμύνετο ηρωικώς με τα 500 παλληκάρια του για τρεις ημέρες ώστε να δοθεί ευκαιρία να φύγουν κάτοικοι από την Πόλη. Ο τούρκος πασάς τον ήθελε ζωντανόν. Ο στρατός συνέλαβε όλους τους αμάχους που είχαν συγκεντρωθεί γύρω του προς ασφάλειαν και τους εφόνευσε ανηλεώς! Κάποιαν στιγμήν έφυγε και ο ίδιος, με ελαχίστους που του απέμειναν και ετράπη προς Βέροιαν κρύφτηκε σε κάποιον βάλτον, αλλά οι καταδότες τον πρόδωσαν και τούρκοι από την Βέροιαν ήλθαν να τον συλλάβουν, το επέτυχαν αλλά εχάθηκαν πολλοί από την ατρόμητην αντίσταση του μεγάλου ΄Ηρωα. Οι Καρατάσος και Γάτσος αμύνοντο ηρωικώς άλλα διέβλεψαν ότι ήταν αδύνατον θετικόν αποτέλεσμα, και έφυγαν προς το παρακείμενον χωρίον Σέλι και κατόπιν προς Μακεδονίαν. Δύο οπλαρχηγοί ο Ζώτος και ο Τσούπης συνελήφθησαν και ο μεν Τσούπης με την ανδρείαν του κατόρθωσε και διέφυγε, ο δε Ζώτος τραυματίας εσύρθη προς την πυριτοθήκην και της έβαλε φωτιάν αποθανών αυτός και πολλοί εχθροί. Αναφορικώς με την προδοσίαν σε βάρος του Ζαφειράκη που προεθίξαμεν και γενικώς εναντίον της Πόλεως, υποψίες στρέφονται σε κάποιον ονόματι Μάμαντη, άλλες δε προς τον Χατζή -Ίσβον γέροντα άτεκνον, πλούσιον με λέβητες και πίθους χρυσά και αργυρά νομίσματα από τον οποίον ο Ζαφειράκης, ως και από τους άλλους ευπόρους, είχε ζητήσει βοήθειαν για δυνάμωση των αμυντικών προαπαιτουμένων, αλλά αρνήθηκαν! Πρώτα η φιλαργυρία και ύστερα η Απελευθέρωση!!!!
Πρέπει να σημειωθεί ότι τρεις ημέρες οι σκληρές μάχες είχαν φέρει σε αδιέξοδον τον τούρκον πασάν. Στις μάχες ελάμβανε μέρος όλος ο πληθυσμός της Ναούσης με όποια μέσα διέθετε. Οι οπλαρχηγοί εντός και εκτός ήταν δεινοί μαχητές.
Η καταστροφή της Ναούσης και των πέριξ χωρίων ήτο απερίγραπτος σε βαρβαρότητα. Πέντε χιλιάδες (5.000) εφονεύθησαν και αιχμαλωτίσθησαν εντός της Πόλεως Ναούσης και άλλοι τόσοι περί τον Παλαιόπυργον έπεσαν στα χέρια του εχθρού βασανισθέντες ανηλεώς. Όπως γράφει ο Α. Μαραβελέας «Το αίμα χυνόταν παντού άφθονον. Μέσα στην εκκλησίαν του Αγίου Γεωργίου σφάγηκαν πέντε παπάδες την στιγμήν που προσευχόταν. Οι Βαλαάδες (Έλληνες εξισλαμισθέντες στην ύστερην τουρκοκρατίαν στην Κεντρικήν Μακεδονίαν) και Νοτιαλήδες ουδενός των συλληφθέντων εφείσθησαν. Παρθένους προ των γονέων ητίμαζον, εγκύων τας κοιλιάς έσχιζον ίνα ίδωσιν αν το έμβρυον είναι άρρεν ή θήλυ, νήπια αρπαζόμενα από των μητέρων τους εδιχοτομούντο». Ο δε Σπυρίδων Τρικούπης στην Ιστορίαν του τόμος Β΄ σελ 173 εκτός των άνω βασανιστηρίων προσθέτει. « Γυναίκες εις τας φλόγας ερρίφθησαν, έγκυοι εξεκοιλιάσθησαν, τέκνα έμπροσθεν των γονέων εσφάγησαν, βρέφη από των τραχήλων των μητέρων εκρεμάσθησαν, παρθένες και μητέρες αγκαλοφορούσαι τα τέκνα των έπεσαν αυθόρμητοι εις την πλησίον του Παλαιοπύργου λίμνην και επνίγησαν εις αποφυγήν ατιμίας και βασάνων»!! Νέα περίπτωση Ζαλόγγου, μετά αναλόγων σε Χίον και Ψαρά! Αι δε σύζυγοι του Καρατάσου και Ζαφειράκη μετεφέρθησαν στην Θεσσαλονίκην, «όπου προσηλώθησαν έναντι αλλήλων όρθιαι επί του τοίχου μιάς των αιθουσών του παλατίου του θηριώδους βεζύρη και απέθανον πολυειδώς βασανιζόμεναι». Σ. Τρικούπης, ένθα ανωτέρω. Από δε τους Χριστιανούς, όσοι εσώθησαν της φρικιαστικής φονικής λαίλαπας «δεν είχαν που την κεφαλήν κλίναι, διότι εκατόν είκοσι (120) κωμοπόλεις, χωρία και ζευγολατεία απετεφρώθησαν»!!!!! Όλεθρος απερίγραπτος, απάνθρωπος.
Για τις φρικτές αυτές θηριωδίες ο αβδούλ επαιρώμενος έγραψε στον ιεροδίκην της Βεροίας τα πιο κάτω.
«Όταν εισήλθομεν θριαμβευτικώς εντός της ειρημένης πόλεως, γενόμενοι κύριοι αυτής, οι καπεταναίοι αυτών επωφελούμενοι του σκότους της νυκτός κατόρθωσαν να αποδράσουν εις τα γειτονικά όρη, Όσοι όμως των ειρημένων επαναστατών δεν κατόρθωσαν να διαφύγουν κρυβέντες εντός της πόλεως, συνελήφθησαν εφαρμοσθεισών κατ’ αυτών αυστηρότατα και άνευ οίκτου των ιερών διατάξεων του φατβέ. Ούτοι υπερέβαινον τας 2.000 εθαντώθησαν άπαντες είτε διελθόντες δια στόματος μαχαίρας, είτε σταλέντες εις την κόλασιν δι απαγχονισμού, τα τέκνα δε και
αι σύζυγοί των εξανδραποδήθησαν. Αι περιουσίαι των εδημεύθησαν και παρεδώθησαν εις το πυρ, συμπληρωθείσης ούτω της νίκης και εκτελεσθείσης πλήρως της αυτοκρατορικής επιθυμίας».
Έγγραφον δείγμα φρικτού θανατικού το οποίον θεωρεί επιθυμίαν του σουλτάνου. Έχει δε και ανακρίβειες διότι δεν συνέλαβεν 2.000 καπεταναίους! Δεν ήταν τόσον δειλοί να παραδοθούν στον εχθρόν. Γυναικόπαιδα συνέλαβαν!
Με το τραγικόν τέλος της Ναούσης, έσβησε η Επανάσταση στην Μακεδονίαν.
3/10/2021
Μιχαήλ Στρατουδάκης