Οι επιτυχίες του Ελληνικού Στόλου  στις Ναυμαχίες κατά τουρκαλβανών και τουρκοαιγυπτίων άφησαν παγκοσμίως αρίστην εικόνα αλλά και θαυμασμόν. Όχι μόνον για τις μεγαλειώδεις επιτυχίες, αλλά για την πρωτοφανή τόλμην των Ναυτικών μας και την αφοβίαν τους έναντι του τεραστίου σε αριθμόν  πλοίων και μέγεθος στόλου.

Μετά τις Ναυμαχίες στην Σάμον ακολούθησαν  παρά πολλές μικρές ή μεγαλύτερες. Σπουδαία και σημαντική ήταν η Ναυμαχία στον κόλπον του Γέροντα  στην Μικράν Ασίαν.

Το χωρίον Γέροντας ευρίσκεται στο σημείον όπου κατά την αρχαιότητα είχε ιδρυθεί η πόλη Δίδυμα από Έλληνες της Σαλαμίνας οι οποίοι αποίκησαν την περιοχήν, απέχει δε 18 χιλιόμετρα από την Ιστορικήν Μίλητον. Στην περιοχήν υπήρχε το Ιερόν του Διδυμαίου Απόλλωνα και πιστεύεται ότι η λέξη Γέρον-τας προέρχεται  από  παραφθοράν της λέξεως Ιερόν. Το χωρίον αυτό των πάλαι ποτέ 600 κατοίκων ευρίσκεται στον μυχόν ενός κόλπου το Βόρειον άκρον του οποίου είναι το αρχαίον ακρωτήριον Ποσείδιον νυν δε κάβο- Γέροντας. Το στόμιον του κόλπου είναι απέναντι από την  νήσον Κάλυμνον, Λέρον, Λειψούς  και εγγύς στα γνωστά και υπό διεκδικητικήν  τουρκικήν παραφροσύνην Ύμια! Γιατί δεν φωνάζομεν ότι είναι δικά μας και να βόσκουν εκεί τα ποίμνιά τους οι Καλύμνιοι; Τι φοβούμεθα; Μη χάσομεν τον θώκον;;; Που είσαι Μιαούλη!!!!!

Ο ιμπραήμ με τον αιγυπτιακόν στόλον ήθελε να διασπάσει το «φράγμα» από τα Ελληνικά πλοία και να καταλάβει την Σάμον. Τα Ελληνικά πλοία ήταν έξω από τον κόλπον του Γέροντα κοντά στα νησιά Κάλυμνον, Λέρον και Λειψούς έτοιμα για επίθεση και άλλα έξω από τον κόλπον του Γέροντα. Ο Μιαούλης και ο  Σαχτούρης ήταν μέσα στον κόλπον. Το κενό μεταξύ των Ελληνικών πλοίων ήθελε να καλύψει ο ιμπραήμ  και να περικυκλώσει τα πλοία μας, να εισέλθει μέσα στον κόλπον και να συντρίψει  τα πλοία του Μιαούλη και του Σαχτούρη ήτοι 9 πολεμικά και 2 πυρπολικά. Τα εχθρικά πλοία και των δύο στόλων εγγύς του κόλπου αλλά και μακρύτερα αριθμούνται κατά τον Τρικούπην, τόμος Γ΄σελ.155, ως εξής. «Ο τουρκικός και αιγυπτιακός συγκείμενοι, εξ ενός δικρότου, 25 φρεγατών, 25 κορβετών, και περίπου 50 βρικίων και γολεττών ένοπλα και άοπλα.  Παρηκολούθουν τους στόλους και πάμπολα φορταγωγά ένοπλα και άοπλα. Συναριθμούντο  δε όλα πολεμικά και φορτηγά, μικρά και μεγάλα ως πεντακόσια. Ελέγετο δε ότι έφεραν 80.000 ναύτας και στρατιώτας και είχαν  υπέρ τα 2.500 κανόνια. 70 δε πλοία μόνον ήσαν τα Ελληνικά, φέροντα ως 5.000 ναύτας και 850 κανόνια».

Στις 29 Αυγούστου 1824 ημέραν Παρασκευήν επεχείρησε ο αιγύπτιος  Ισμαήλ Γιβραλτάρ να  καλύψει το κενόν μεταξύ των Ελληνικών πλοίων. Επικρατούσε νηνεμία. Τα εχθρικά έξω είχαν κάποιαν μικρήν αύραν και μπορούσαν να κινηθούν στοιχειωδώς. Τα πλοία του Μιαούλη δεν εκινούντο με τίποτε μέσα στον κόλπον. Αυτήν την ακινησίαν περιγράφει ο ίδιος ο Μιαούλης  σε επιστολήν του  στους Προκρίτους της Ύδρας επισημαίνοντας το υπέρμετρον άγχος των πληρωμάτων και την αδυναμίαν να κινηθούν προς ναυμαχίαν.

Το πρωί πριν της Ανατολής  του ηλίου οι εχθροί έχοντες σοβράνο ύψωσαν την αλαζόνα σημαίαν των δια μουσικών οργάνων και με πλείστα κανόνια και ήρχοντο καθ’  ημών  ευρισκομένων εις γαλήνην. Ώ πόσ’ άπειρα οι ‘Ελληνές μας έχυσαν δάκρυα, διότι δεν είχον άνεμον δια να ορμήσωσι κατά απίστων! Τόσον τους εστενοχώρησε  το να είναι μακράν και εις γαλήνην, ώστ’   αν ήτον δυνατόν να κάμωσι άνεμον  φυσώντες με τα στόματά των  δια να πλησιάσωσιν εις τους εχθρούς!  Όλοι εστέκοντο  με μεγίστην προσοχήν να παρατηρήσωσιν πόθεν  ακούεται ολίγη  πνοή ανέμου αύρα  δια να ωφεληθώσι  και από αυτήν  και να διευθύνωσι τα πανιά  των καθώς της ναυτικής  η τέχνη διδάσκει.

Σημ. Σοβράνο = ναυτικός όρος, από την φοράν που φυσά ο άνεμος. Ενάντια στον άνεμον. Παρ΄ Αρχαίοις. Προσηνέμως. Το αντίθετον είναι σταβέντο. ( Όρα «Λαογραφικόν Λεξικόν της Αμοργού» Μιχαήλ Στρατουδάκης).

Αλαζόνα σημαία από τότε μέχρι σήμερον οι τούρκοι την προβάλουν παντού και εκτός αυτών είναι και οι Ελληνικές Τηλεοράσεις που μας την «μοστράρουν» χίλιες φορές την ημέραν! Την δεκαετίαν του 1980 τουρκικοί θαλαμηγοί που έφθαναν σε Ελληνικά Νησιά, μερικοί ευρέθησαν στον λιμένα των Καταπόλων Αμοργού ανήρτον σε πρημναίον ιστόν την σημαίαν τους, όχι 1Χ1 μέτρου όπως όλα τα σκάφη, αλλά μεγέθους σινδόνης διπλού κρεβατιού!!!. Ήταν αρκετά ενοχλητική η έκτασή της. Πρόκληση!

Αν ήτο δυνατόν να φυσήξωσι με το στόμα για να δημιουργήσουν άνεμον! Υπεράνω όλων η μάχη κατά του εχθρού. Σήμερον το πλείστον των Ελλήνων προσπαθεί ευσχήμως να αποφύγει κάθε προσπάθειαν προαστασίας της Πατρίδος! Στρατιωτικήν, οικονομικήν κλπ.

Ο Μιαούλης όμως δεν περίμενε τον Αίολον να έλθει αρωγός στην πρόθεσή του να επιτεθεί στον εχθρόν. Έθεσε σε κίνηση ενέργεια μοναδικήν στα παγκόσμια ναυτικά πολεμικά χρονικά, άκρως ευφυήν και αποτελεσματικήν ενάντια στον μέγαν κίνδυνον που διέτρεχαν. Διέταξε τους ναύτες να κατεβάσουν τις λέμβους και να τις μετατρέψουν  σε  ρυμουλκά!! έλκοντας τα πολεμικά προς την έξοδον του κόλπου!!! Καινοτόμος σκέψη και σωτηρία όπως απεδείχθη. Οι ναύτες κατέβαλαν γιγαντιαίες προσπάθειες για να ολοκληρώσουν αυτήν την προσταγήν, κωπηλατούσαν  με τεράστιον μόχθον αλλά δεν αγανακτούσαν. Ήλπιζαν! Απεναντίας τα τουρκοαιγυπτιακά ερχόταν με ούριον άνεμον, με φουσκωμένα τα πανιά για να τους κλείσουν την έξοδον και να τα συντρίψουν. Για το συμβάν αυτό ο Σπύρος Μελάς στο έργον του  «Ο Ναύαρχος Μιαούλης», εκδόσεις Σιδέρη 1932 γράφει παραστατικώς.

Οι μουσικές,  τα κανόνια, τα ξεφωνητά των τσούρμων της αιγυπτιακής αρμάδας, όλο ζυγώνουν. Οι όγκοι των καραβιών  τους σκεπάζουν το πέλαγο μ’ ίσκιο πελώριο γεμάτον φοβέρα. Οι ναύτες του Ελληνικού στόλου, καθισμένοι στα κουπιά, κολυμπηστοί στον ιδρώτα, γδέρνουν, ματώνουν τα χέρια τους για να τραβήξουν τα καράβια έξω από τον κόρφο. Μέσα στις βάρκες έχουν μοιραστεί σε βάρδιες και σκαντζάρουν κάθε  λίγο, για να τραβούνε πάντα με ορμή. Τρίζουν οι σκαρμοί, φωτιές πετούν.

Σημ. Σκαρμός = κάθετος ξύλινος ήλος, κυκλικόν στυλιαρόξυλον στην κουπαστήν της βάρκας όπου στηρίζεται το κουπί με κυκλικόν ιμάντα και την ωθεί εμπρός. Παρ’ Αρχαίοις, κωπητήρ, σκαλμός, ( Όρα «Λαογραφικόν Λεξικόν της Αμοργού» Μιχαήλ Στρατουδάκης).

Τα πολεμικά εξήρχοντο, ελκόμενα από τους κωπηλάτες, σε δύο γραμμές η μία των  Σαχτούρη, Τομπάζη, Σαχίνη, Γκιώνη, Λαλεχού και Κρεμάδη  και η άλλη των Μιαούλη, Τσαμαδού, Λεμπέση, Σάντου και Κριεζή. Η αγωνία του Μιαούλη και όλων ήταν αν θα φυσούσε άνεμος έστω και ολίγος.  Αν  δεν γινόταν αυτό η καταστροφή ήταν σίγουρη και το μέλλον της επαναστάσεως σκοτεινόν. Ο Μιαούλης με τα κυάλια στο χέρι κοίταζε τα πανιά των ρυμουλκουμένων προς την έξοδον πολεμικών αν πάλλουν έστω και από ολίγον άνεμον. Όταν είδε αυτό «πέταξε» από την χαράν του. Έδωσε  αμέσως εντολήν για σχηματισμόν μάχης, γιατί ο Γιβραλτάρ έσπευδε να αποκλείσει την έξοδον. Ο Παπανικολής με το πυρπολικόν του έλαβε εντολήν από τον Μιαούλην  να επιτεθεί εναντίον του εχθρικού στόλου. Με την δεξιότητα που τον διέκρινεν απειλούσε πότε την μίαν και πότε την άλλην εχθρικήν φραγάταν βαλλόμενος αγρίως από τα πυρά τους, αλλά προξενώντας τους άφατον πανικόν. Τα πυρά ήσαν άφθονα και το πυρπολικόν δεν άντεξε. Ακινητοποιήθηκε βαρειά τραυματισμένον και ο Παπανικολής του έβαλε φωτιά. Δεύτερος επετέθη ο Ιωάννης Ματρόζος με το πυρπολικόν που προσκόλλησε σε  αιγυπτυακόν βρίκιον 20 κανονιών, αλλά εδέχθη σοβαρόν τραύμα και αναγκάσθηκε να υποχωρήσει οι δε αιγύπτιοι απεμάκρυναν το φλεγόμενον πυρπολικόν πριν εκραγεί.  Επετέθη και ο Ανδρέας Πιπίνος  και άλλος πυρπολητής  στην συνέχειαν  αλλά δεν έφθασαν στον στόχον τους. Επέτυχαν όμως να διασπάσουν την γραμμήν του εχθρού και έδωσαν την ευκαιρίαν στον Ελληνικόν στόλον να ανασυνταχθεί. ΄Εφθασαν πλοία από τους Λειψούς και από τα γύρω μέρη και συνεκεντρώθη ένα σύνολον αντιμαχομένων πλοίων τεράστιον. Τα Ελληνικά εκινούντο ανέτως στο στενόν χώρον. Ο Δημήτριος Φωτιάδης  στο έργο του « Ο Κανάρης» σ’ ένα σημείον αναφέρει για την Ναυμαχίαν του Γέροντα.

Τώρα τον είχαμεν πρύμα εμείς και κατάπλωρα οι οχτροί. Κ’ η νίκη άλλαξε στέκι. Πέταξε από τα κοράκια της αρμάδας πάνω στ΄ άλμπουρά μας. Στη βράση της η μπατάγια. Οι φρεγάτες κι  οι κορβέτες ξερνάνε μονόπαντα  την χοντρή φωτιά τους. Χοχλακάει η θάλασσα από τις μπάλες. Άρμενα και σκάφες τυλίγονται μέσα στην άσπρη άχνα του καθενού. Τα σινιάλα  δεν ξεχωρίζουν. Δουλεύουν οι τρομπαρίνες δίνοντας τις προσταγές. Δύο χιλιάδες πεντακόσιες μπούκες του οχτρού πασχίζουν να βουλώσουν  οκτακόσιες δικές μας.

Σημ. Πρύμα = πνοή ανέμου από το πίσω μέρος του πλοίου, Μπατάγια = μάχη, Χοχλακάει = βράζει η θάλασσα. Μπάλες = οβίδες στρογγυλές εξερχόμενες από τα κανόνια. Σκάφες = τα πλοία, Τρομπαρίνες = σάλπιγγες, Μπούκες = στόμια κανονιών.

Από τα ολίγα πλην παραστατικά του Φωτιάδη φαίνεται το μέγεθος της διαφοράς των αντιμαχομένων αλλά και η δεξιότητα των ναυτικών μας.

Η αναμέτρηση ήταν υπεράνθρωπος για τους Έλληνες. Εκατοντάδες κανόνια έριχναν βόλια  και φωτιά προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο Ιμπραήμ ήταν στην ναυαρχίδα του Γιβραλτάρ και απ’ εκεί έδιδε οδηγίες. Ο Μιαούλης είχε αποφασίσει ή θα νικήσει ή θα χαθεί. Ο Ελληνικός στόλος αναγκαστικώς μοιράσθη στα δύο και ο μισός ναυμαχούσε με τους Αιγυπτίους ο άλλος μισός με τους τούρκους υπό τον  Χοσρέφ.

Η πρόσφατη συμφορά των οθωμανών στην Σάμον λύγισε τα πληρώματα. Ο εγωιστής ιμπραήμ έδωσε εντολήν στον Γιβραλτάρ, να μη φοβηθεί τα Ελληνικά πυρά και να τους επιτεθεί μέχρι να τα συντρίψει στα βράχια.(Βλ  Η Ελληνική Επανάσταση του 1821  του Σαράντου Καργάκου). Ο ενωμένος τουρκοαιγυπτιακός στόλος κινείται εχθρικώς. Τότε ήλθε η ώρα των πυρπολικών. Ο Μιαούλης έδωσε εντολήν στα πυρπολικά να δράσουν. Ο Σπετσιώτης Λάζαρος Μουσιός προσεκόλλησε το πυρπολικόν του σ’ ένα αιγυπτιακόν βρίκι του έβαλε φωτιά και σε ολίγον διελύθη το δε πλήρωμα έπεσε στην θάλασσα και επνίγη.

Ακολούθησε ο Υδραίος πυρπολητής Γεωργάκης Θεοχάρης ο οποίος προσεκόλλησε το πυρπολικόν του  στην τυνησιακήν ναυαρχίδα με 54 κανόνια.  Οι τυνήσιοι με τις αντλίες έσβησαν την φωτιάν αλλά κοντά ευρίσκετο ο  Γ. Βατικιώτης ο οποίος προσεκόλλησε το δικόν  του από την άλλην πλευράν. Η φρεγάτα υπέστη καταστροφές  και τον πλοίαρχον μόλις και μετά βίας έσωσαν ναύτες με βάρκα. Όμως οι Έλληνες τον εζώγρησαν και αρχικώς τον  φρόντισαν αλλά «μετά ταύτα τον σκότωσαν υποπτεύοντες ότι υπενήργει την δραπέτευσίν του»  Βλ. Σ. Τρικούπης τόμος Γ. σελ. 370. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα πληρώματα της Τυνησιακής αυτής φρεγάτας ήταν ευρωπαϊκά! Παντού μας κυνηγούν οι Ευρωπαίοι κεκαλυμμένοι και εμείς τους «λείχομεν τας χείρας»! Είμεθα άξιοι της τύχης μας!

« Εκάηκαν πολλά μπουρλότα εις την συμπλοκήν, ευδοκίμησε  όμως του Θεοχάρη και έκαψε τον αρχηγόν του Τουνεζίου, όστις ήτο εις μεγάλην υπόληψιν από τον Ιμπραήμ Πασάν όστις ελήφθη αιχμάλωτος  μαζύ με έναν χιλίαρχον, τούτοι όλοι 900 κατά την μαρτυρίαν του διοικητού τους. Τούτο πολύ μας εχαροποίησε  επειδή είδαμεν τον Ιμπραήμ Πασάν εις μεγάλον φόβον, όπου πριν μία ώραν μας αψηφούσε αμέσως επόδισε προς την  Κω».

Σημ. Μπουρλότα = τα πυρπολικά. Τουνέζιον = Τυνησιακόν. Επόδισε = ανέκρουσε πρύμαν, ανεχώρησε.

Οι τεράστιες ποσότητες πυρίτιδας των πυρπολικών προκαλούσαν ανατινάξεις και φοβερόν κρότον. Ο εχθρικός στόλος κατόρθωσε να ξεφύγει από  την  πυρίνην κόλαση και ετράπη ντροπιασμένος σε φυγήν. καταδιωκόμενος από ολίγες  Ελληνικές πολεμικές «βάρκες»!!!!

Η ναυμαχία του Γέροντα είναι από τις σημαντικότερες του Αγώνος, αλλά και η μεγαλυτέρα σε όγκον πλοίων. Από ναυτικής τέχνης επίσης είναι η σπουδαιοτέρα γιατί εφηρμόσθησαν ναυτικοί κανόνες σκληρού αγώνα και  η υπεροχή του εχθρού εξεμηδενίσθη από την υπέροχη δεξιοτεχνίαν των Ελληνικών πληρωμάτων.

Ο Ναύαρχος Αλεξανδρής αναφέρει σχετικώς. « Η παρά τον Γέροντα ναυμαχία υπήρξεν η μεγαλυτέρα καθ΄ όλην την διάρκειαν του Αγώνος. Κατ’ αυτήν ο Ναύαρχος Μιαούλης απέδειξεν ότι εκοσμειτο υφ’ όλων εκείνων  των αρετών, της διορατηκότητος, ετοιμότητος πνεύματος και αποφασιστηκότητος αίτινες χαρακτηρίζουσι τους μεγάλους  Αρχηγούς. Χάρις σ’ αυτά ο ασυγκρίτως  ασθενέστερος Ελληνικός στόλος κατώρθωσε να αναμετρηθεί εν ανοικτή θαλάσση προς μεγαλυτέρας και ισχυροτέρας ναυτικάς δυνάμεις». Η μεγαλοφυΐα του Μιαούλη έσωσε την Επανάσταση και τον ανέδειξε σε ναυτικόν ασυγκρίτων ικανοτήτων και δυνατοτήτων.

Η ναυμαχία του Γέροντα είναι το μοναδικόν γεγονός στα παγκόσμια ναυτικά χρονικά επιβοηθούμενον  και δια της ρυμουλκήσεως των πολεμικών σκαφών έξω του κόλπου. Επίσης άξιον ιδιαιτέρας προσοχής και εξάρσεως είναι το γεγονός ότι, πλείστοι Λαοί σ’ ολόκληρον την Υφήλιον εξανέστησαν  και ενίκησαν στρατούς, αλλά ουδέποτε κανένας δεν κατενίκησε στόλους. Η δόξα και προτεραιότητα αυτή ανήκει στους Έλληνας ναυμάχους, τους υπερμάχους ναυτικούς του Αγώνος του 1821. Και δι’ αυτό τους υποκλινόμεθα διότι μας κατέστησαν πρωτοπόρους στον κατά θάλατταν  πόλεμον.

05/01/2022

Μιχαήλ Στρατουδάκης