Η  Επανάσταση επέτυχε χάρις στους χερσαίους αγώνες αλλά, εξ ίσου και στους ναυτικούς. Οι ναυτικές δυνάμεις των Ελλήνων κατήγαγαν περιφανείς νίκες και επέφεραν βαρύτατες καταστροφές στον εχθρόν. Ουδέποτε οι ΄Ελληνες απεχωρίσθηκαν το ναυτικόν επάγγελμα κατά τα 400 χρόνια σκλαβιάς. Είτε υπηρέτουν στα τουρκικά εμπορικά πλοία, είτε σε αλλότρια, είτε είχαν δικά τους για εμπορικούς σκοπούς. Το εμπόριον δεν ήταν πάντα αμιγές. Τα πλοία τους είχαν άδεια εμπορίου, αλλά σε πλείστες περιπτώσεις  ασκούσαν πειρατείαν ή λαθρεμπόριον! Τα φαινόμενα αυτά διογκώθηκαν πριν την Επανάσταση και τότε οι Έλληνες πλοιοκτήτες ζήτησαν άδειαν από την Πύλην, για να τοποθετήσουν κανόνια, ώστε να αμύνονται στους πειρατές. Η άδεια αυτή απεδείχθη εκ των υστέρων  μοιραία για τους οθωμανούς, καθότι οι ΄Ελληνες ναυτικοί απέκτησαν δεξιότητα στην χρήση των τηλεβόλων.

Το θέμα της πειρατείας το μιμήθηκαν   οι Έλληνες πλοιοκτήτες από τους τούρκους οι οποίοι τα χρόνια μετά την Άλωση, έβγαιναν στα νησιά για πάσης μορφής λεηλασίες στους κατοίκους. Όχι βεβαίως ότι η πειρατεία ήταν άγνωστη στους Έλληνες πολλά χρόνια πρίν, αλλά τώρα διδάχθηκαν και την χερσαίαν πειρατείαν. Η όλη δράση των Ελλήνων στην θάλασσαν επέφερε στους πλοιοκτήτες πολλά κέρδη και δημιουργήθηκαν τάξεις όπως, πρόκριτοι, πλοιοκτήτες, καπεταναίοι στα νησιά ΄Υδρα, Σπέτσες, Ψαρά, Κάσον  Μύκονον, στο ναυτικόν παράλιον Γαλαξίδιον, οι οποίοι έπαιξαν βασικότατον ρόλον στην επικράτηση της Επαναστάσεως! Καθοριστικόν ρόλον. Μετέτρεψαν τα εμπορικά σε πολεμικά. Αλλά κατεσκεύασαν και άλλα και έτσι απεκτήθη σημαντικός στόλος, χαρακτηριστικόν του οποίου ήταν η  απροσπέλαστη ικανότητα των πληρωμάτων, η ανδρεία και δεξιοτεχνία ελιγμών στην θάλασσαν και  άλλα πολλά που ίσως δοθεί η ευκαρία να εκθέσομεν διότι είναι πηγή υπερηφανείας.

Το Ναυτικόν στην Επανάσταση είχε δύναμη πλοίων, α)  Ύδρα 50, β) Σπέτσες 44, γ) Ψαρά 41, δ) Σάμος 40 περί το 1824  Κάσος Μύκονος και λοιπά νησιά ανάλογα, τα οποία όμως ήσαν ελάχιστα για να καλύψουν τις πολεμικές ανάγκες και να προστατεύουν τα νησιά και τα λιμάνια της λοιπής Ελλάδος. Ήσαν δε των κατηγοριών:.

1. Πάρωνες ή Βρίκια ή Μπρίκια
2. Σκούνες
3. Δρόμωνες
4. Φρεγάτες
5. Πλοία γραμμής
6. Κορβέτες
7. Πυρπολικά

Οι πάρωνες ήταν το κατ’ εξοχήν κυρίαρχον πλοίον στα ναυτικά νησιά. Αγαπητόν για τις προσφορές του, την ευστάθεια, την ταχύτητα και άλλα πλεονεκτήματα. ΄Εκαστον απετελείτο από δύο ιστούς με τέσσερα συνήθως ιστία έκαστος σε σχήμα τραπεζίου με το μέγιστον πανί κάτω. Επίσης είχε πρόβολον στην πλώρην (μπαστούνι) με τρία  ή τέσσερα τριγωνικά πανιά (φλόκους).

‘Έφερε  18-20 πυροβόλα, όλα πάνω στο κατάστρωμα. Είχε προσωπικόν 50-80 ανδρών, μήκος  30-35 μ, εκτόπισμα 200 τόννους το μικρότερον και  500  το μεγαλύτερον.

Πολύτιμον  το μπρίκι για αποστολές, ταχύτατον  και ευέλικτον, ασύλληπτον ακόμη σε δύσκολες περιστάσεις, απαιτούσε έμπειρον και ικανότατον προσωπικόν. Αυτός  είναι ο λόγος που συνήθως  το απέφευγαν οι ξένοι.

Ο «ΑΡΗΣ» ( όνομα  θεού του πολέμου), του Αναστασίου Τσαμαδού ένα μπρίκι που διέπρεψε στον αγώνα, είχε μήκος 30,5 μέτρα. Πλάτος 8,8 μέτρα. Βύθισμα 4,9 μέτρα  Εκτόπισμα 350 τόννων.  Πλήρωμα 82 άτομα. Ιστιοφόρον. Κατεσκευάσθη το 1807 στην Βενετίαν.  Έφερε 16 κανόνια. Αν συγκρίνομεν το συγκεκριμένον πλοίον με τα εχθρικά μεγαθήρια, διαπιστώνομεν ότι υπάρχει τεραστία διαφορά μεταξύ τους. Και όμως τα «μικρά» κατεναυμάχησαν τον εχθρικόν στόλον. Το εκτόπισμα του «ΑΡΗ» συγκριτικώς  με τα τουρκικά μεγαθήρια που έφταναν τις 4.000 τόννους, μας δίδει παραστατικώς την διαφοράν. Τα μικρά αυτά, προκαλούσαν συνεχή πανικόν στον εχθρόν.  Είχε ασφαλή πλοήγηση  και το βύθισμα των 4,9 μέτρων σημαίνει ότι δεν υπήρχε περίπτωση ανατροπής λόγω των μεγάλων και πολλών πανιών, σε όρτσα ή πλαγιοδρομία, αλλά και σοφράνο  άνεμον,  Η άντωση, από το μεγάλο βάθος (ύφαλα) κρατούσε σε ισορροπίαν την κλίση λόγω των ιστίων! Έτσι ταξίδευε ασφαλές αλλά και με αντοχή στις «διπλαριές» (μπόζια), επίσημη ονομασία διατοιχισμός και στις «βουτιές» επίσημη ονομασία προνευστασμός, όταν ο άνεμος ήταν στην πλώρην. Τόσον μεγάλον βύθισμα τα σημερινά πλοία ιδίως οχηματαγωγά δυσκόλως το έχουν και ας ξεπερνούν  τους 4.000 τόννους εκτόπισμα. Το πλοίον για να κυβερνηθεί απαιτούσε πολυπληθές πλήρωμα για την συνεχή κίνηση των πανιών εν καιρώ θαλασσοταραχής αλλά και σε ναυμαχίες. Ανά πάσαν στιγμήν τα πανιά έπρεπε να είναι άλλοτε τεντωμένα  και  άλλοτε χαλαρά. Και το πλήρωμα απολύτως εξοικειωμένον σ’ αυτές τις κινήσεις (μανούβρες).   Κάθε ιστός είχε μονίμως έξι άτομα σε βάρδιες με τον λοστρόμον τους. Όσον ταξίδευε το πλοίον και οι έξι ήσαν δίπλα στον ιστόν. Υπεύθυνος του πρωραίου ιστού ήταν ο πιο έμπειρος λοστρόμος ο οποίος στην ναυτικήν γλώσσαν αποκαλείται «κόντρα μαέστρος». Οι Έλληνες ναυτικοί ήταν άριστοι σ’ αυτές τις λεπτομέρειες αλλά και σε όλες της ναυτικής τέχνης και κατά τούτο υπερτερούσαν παρασάγγας των οθωμανών. Όταν  Ελληνικόν  ιστιοφόρον βρέθηκε στο Λονδίνον  και οι ναύτες αναρριχήθηκαν στα κατάρτια για ρύθμιση των πανιών οι άγγλοι είπαν. «Αυτοί δεν είναι ναύτες αλλά ακροβάτες»!!!!

Η Σκούνα  και Γολέτα, (από την αμερικανικήν λέξη σκούνερ), Ελληνικόν όνομα ημιολία από το είδος των ιστίων (πανιών) που είχαν επίμηκες τραπεζοειδές σχήμα.  Είχε τρεις κατηγορίες πανιών. Το είδος αυτού  του πλοίου ήταν ένας πολύ επιτυχημένος τύπος εμπορικού ιστιοφόρου. Μικρόν σέ μήκος, περίπου 50 μέτρα,  αλλά μεγάλον σε χωρητικότητα, γρήγορον με μικρή και εύκολη ιστιοφορία δεν απαιτούσε πολύ πλήρωμα για την κυβέρνησή του. Στην πρύμνην έφερε αφαιρετόν  ακάτιον (ιστόν) για ουροδρομίαν. Στην Επανάσταση έδρασε θεαματικώς και αποτελεσματικώς με θριάμβους κατά του εχθρού. Ο Ιάκωβος Τομπάζης Υδραίος, έμπορος και Ναύαρχος στον Αγώνα, με την σκούνα του είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος των τούρκων ναυτικών. Το γνωστόν τετράστιχον το επιβεβαιοί.

Μαρτυρά τε το φραντζέσκοι

πες τε το και σεις εγγλέζοι

πως μια σκούνα του Τομπάζη

την τουρκιάν την ετρομάζει

Δρόμωνες και φρεγάτες ήταν παρηλλαγμένοι τύποι της σκούνας, γρήγορα και ευέλικτα, Η φρεγάτα εθεωρείτο πιο αρχοντική λόγω της καλλιγράμμου εξωτερικής εμφανίσεως, αλλά εν ώρα πολέμου αυτά θα κοιτάζομεν!

Η Ελληνική εμπορική ναυτιλία άνθησε από το β΄ ήμισυ του 18ου αιώνος. ευνοηθείσα από την διεθνή ιστορικήν συγκυρίαν που επέτρεψε στους Έλληνες εμπόρους και πλοιοκτήτες να συμμετάσχουν στο διεθνές εμπόριον και να  μεταφέρουν  ρωσικά σιτηρά  στην  Δυτική Ευρώπη. Αυτό  κατέστησε τους Έλληνες πλοιοκτήτες αρκετά πλουσίους.

 Τα πλοία των Ελλήνων επαναστατών με τον περιορισμένον οπλισμόν, δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν σε κανονικήν ναυμαχίαν τα πλοία γραμμής του οθωμανικού στόλου με τις δύο ή τρεις σειρές κανονιών. Γι’  αυτό χρησιμοποίησαν τα πυρπολικά με τα οποία θα ασχοληθούμεν στο προσεχές σημείωμα.

Στο σημερινόν σημείωμα θέλομεν να δόσωμεν έμφαση στην ναυτοσύνη των Ελλήνων και  στην ναυπηγηκήν τέχνην των σκαφών τους. Η ναυτοσύνη των Ελλήνων αριθμεί συνεχή βίον 4.000 ετών και δίδαξε την ανθρωπότητα τα μυστικά της ιστιοφορίας. Τα μεγάλα σε μήκος ξύλινα σκάφη δυσκολεύονται σε ταχύτητα. Τα μικρά σε μέγεθος  ξύλινα είχαν το ευεργέτημα της ταχείας κινήσεως. Ουσιαστικώς «πετούσαν»! Και μεγάλην ταχύτητα ανέπτυσσαν και ευέλικτα στους ελιγμούς  σε περίπτωση θαλασσοταραχής ή εχθρικού κινδύνου ήσαν. Ονομάζοντο «Υδραίϊκες βάρκες», γιατί προτιμήθησαν πρώτα από τους Υδραίους πλοιοκτήτες. Τα σκάφη αυτά δεν είχαν «γέφυρα» ήτοι  κλειστόν θάλαμον οιακιστηρίου, ήσαν δε ως εκ τούτου οι πηδαλιούχοι εκτεθειμένοι στον αέρα, στον ήλιον, στην βροχήν και  τους ριπιδισμούς  αλλά και  «ζωντανούς» κυματισμούς της θαλάσσης. Φορούσαν αδιάβροχον ένδυμα  και ήσαν δεμένοι στην λαγουδέραν, μοχλός του πηδαλίου, για να μη τους αρπάξει η θάλασσα όταν ήταν τρικυμιώδης!! Πράξη γενναία και ηρωική η πηδαλιούχιση! Μπροστά από τον πηδαλιούχον ήταν η πυξίδα σε έναν όρθιον στύλον, προφυλαγμένη από βροχήν και φωτιζομένη με ειδικόν λυχνάρι την νύκτα!!! Πράξη γενναία επίσης και η άνετη κίνηση του πληρώματος επί του πλοίου.  Ξυπόλυτοι και με ανεβασμένα τα παντελόνια μέχρι το γόνατο, εκινούντο επί του κλυδωνιζομένου  πλοίου ως να ευρίσκοντο εις περίπατον στην ξηράν!

Τα Ελληνικά ιστιοφόρα εμπορικά και πολεμικά δεν γνώριζαν απαγόρευση απόπλου  λόγω θαλασσοταραχής. Ταξίδευαν πάντα ανεξαρτήτως μποφόρ, αρκεί  να είχε «φρεσκαδούρα» δηλ. να ήταν ισχυρός ο άνεμος (βλ, Λαογραφικόν Λεξικόν Αμοργού Μιχαήλ Στρατουδάκη).

Με το παρόν σημείωμα που δεν περιορίσθη στις ναυτικές δυνάμεις της Επαναστάσεως, θέλομεν να εκφράφομεν τις διαρκείς ευχαριστίες στους καπεταναίους και τα άξια πληρώματα αλλά και την ευγνωμοσύνην μας για την διατήρηση πάντα σε ακμήν της ιστιοφόρου ναυτιλίας μας.

Μιχαήλ Στρατουδάκης