Μαχη στα Δερβενακια – 24η Συνεχεια

Φόβον και τρόμον είχε προκαλέσει  σε στρατιωτικούς και πληθυσμόν  η πορεία του Μαχμούτ πασά του γνωστού Δράμαλη αποκαλουμένου ούτως, επειδή  γεννήθηκε στην Δράμα,  προς την Τριπολιτσάν. Ήταν τεράστιος. Απ’ όλες τις στρατιωτικές οργανώσεις για καταπνίξεις κινημάτων  η μεγαλύτερη και αρτίως εξοπλισμένη ήταν του Δράμαλη που συγκροτήθηκε στην Λάρισαν και ξεκίνησε να καταπνίξει  την Επανάσταση στην  Στερεάν και την Πελοπόννησον. Οι δυνάμεις που την συγκροτούσαν ήταν πρωτοφανείς για τα δεδομένα της εποχής ακόμα και σε ευρωπαϊκόν επίπεδον όπως αναφέρει ο  Σαράντος Καργάκος στην « Η Ελληνική Επαναστάση του1821»  τ. 1ος.

Πεζικόν, 24.000 στρατιώτες. Ιππικόν 6.000, Ημίονοι, 30.000 για μεταφοράν αναγκαίων,  στρατευμάτων, αντισκήνων, τροφών, πολεμοφοδίων, Καμήλες 500, για μεταφοράν πυρίτιδος και άλλων χρειωδών, Ιατρικός εξοπλισμός. ΄Ηταν αρκετός για τις ανάγκες της εκστρατείας, Ψυχαγωγία. Βασική εθεωρείτο και η ψυχαγωγία του στρατεύματος, γι’ αυτό υπήρχαν συνοδοιπόροι τραγουδιστές σε μεγάλον πλήθος, οργανοπαίχτες, κωμικοί, έμποροι, δουλέμποροι και πόρνες.

Ο Φ. Πουκεβίλ στο βιβλίον του «Ιστορία αναγέννησις της Ελλάδος»  αναφέρει. «Προηγούντο της στρατιάς πολυάριθμοι δερβίσαι, εμίραι, και άλλοι κληρικοί  αγέρωχοι, ενθουσιώντες και αλαλάζοντες, άλλοι έψαλον στίχους από το κοράνιον και άλλοι εθορύβουν με τους αυλούς και τα βαρύηχα όργανα, οι δε άτακτοι στρατιώται ηλλάλαζον, ή έψαλλον ή επυροβόλουν δια διασκέδασιν. Οι ψαλμοί, οι  αλλαλαγμοί, οι χρεμετισμοί των ίππων και οι δαιμονιώδεις θόρυβοι χιλιάδων ανθρώπων και κτηνών, αντήχουν εις τα βουνά και τας πεδιάδας και επανήρχοντο εις τα ώτα του στρατεύματος, οιστρηλατουμένου δια παρήβολα όνειρα κατακτήσεων, λαφύρων, θριάμβων».

Είναι φυσιολογικόν ότι ακούγοντες αυτόν τον  δαιμονιώδη ορυμαγδόν οι Έλληνες, θα ετρέποντο εις άτακτον φυγήν! πόσον μάλλον να πολεμήσουν εναντίον τους, πράγμα που συνέβη σε δύο οπλαρχηγούς!! Ο Κολοκοτρώνης δεν φοβήθηκε το ανατολίτικον τέχνασμα, επέμενε και η συντριβή τους στα Δερβενάκια ήταν ολοκληρωτική! Πως επετεύχθη αυτό.

Το πρώτον βήμα του Κολοκοτρώνη, του εμπνευστού της νίκης, ήταν να κάψει τον αργολικόν κάμπον, έκαψε τα κλαδιά και τις αποθήκες με γεννήματα, ώστε ο τεράστιος στρατός και τα ζώα να μη έχουν τρόφιμα. Επίσης έριξε δηλητήριον  και στα πηγάδια. Η ζέστη εκείνον το καλοκαίρι είχε φτάσει σε μεγάλα ύψη με αποτέλεσμα να ξεραθούν και τα πηγάδια. Το γεγονός αυτό επέφερε δεινά στον τουρκαλβανικόν  στρατόν ο οποίος προσεβλήθη από δυσεντερίαν. Ο Κολοκοτρώνης με 5.000 στρατιώτες ήταν σε στρατόπεδον στους Μύλους και επέφερε πλήγματα στον εχθρόν. Ο Δράμαλης είχε περιέλθει σε τρομακτικήν θέση. Γράφει ο Δημήτρης Φωτιάδης. «Ο Δράμαλης είχε πια χάσει το παιχνίδι. Η πείνα, η δίψα, η αρρώστια θέριζαν ανθρώπους και ζώα. Οι πασάδες κατάλαβαν πως η μόνη σωτηρία ήταν να απαγκιστρωθούν από τον καταραμένον αυτόν κάμπον και να ξαναγυρίσουν στην Κόρινθον». Και ο Κολοκοτρώνης που ολημερίς περιφερόταν γύρω από τα στρατεύματα του Δράμαλη, διησθάνθη την πρόθεση επιστροφής του στην Κόρινθον. Η επιστροφή θα ήταν ατιμωτική για τον Δράμαλην και στις 24 Ιουλίου έστειλε τον γραμματέα του Παναγιώτην Μανούσον να ανακοινώσει στον Κολοκοτρώνη ότι ο πασάς θα τους συγχωρήσει όλους. Ο εν λόγω ήταν προδότης από την Κυπαρισσίαν και ήθελε να μάθει τα σχέδια των Ελλήνων, τον αριθμόν των στρατιωτών, ακόμα δε δασκαλεμένος από τον Δράμαλην πρότεινε να συγκεντρωθεί ο στρατός στον Αχλαδόκαμπον και να αποσυρθεί από τα στενά!  Ο Κολοκοτρώνης δεν έπεσε στην παγίδα και του έστεισε άλλην.

Στο λόφον ψηλά από τα στενά των Δερβανακίων προς τον ΄Αγιον Γεώργιον όπου ο δρόμος είναι ευρύς και βατός για Κόρινθον, άπλωσε χλαίνες σε κλαριά, σε άλλα κλαριά φέσια, μετακινούσε ολίγες δεκάδες γαϊδούρια από άνω προς τα κάτω και τα επέστρεφε πίσω, σχημάτισε μερικές ομάδες χορευτών οι οποίοι δεν έμεναν στο ίδιον σημείον αλλά εκινούντο σε διάφορα μέρη, ώστε να φαίνονται πολλοί. Την γνώμην του πολυαρίθμου στρατού μετέφερε ο προδότης στον Δράμαλην, με σκοπόν να τον ενημερώσει ότι πρέπει να διέλθει από το Δερβανάκι. Ενώ όμως ακόμα ευρισκόταν στο Ελληνικόν στρατόπεδον ο Κολοκοτρώνης σε σύσκεψη με τους οπλαρχηγούς απεφάσισαν να έλθει ο στρατός από τους Μύλους και να καταλάβει τα Δερβενάκια απ’ όπου υπέθετε ότι  θα περνούσε ο Δράμαλης. Στόχος του Κολοκοτρώνη ήταν ο εχθρικός στρατός να περάσει από τα χαμηλώτερα στενά που ήταν και πιο δύσκολα, γι’ αυτό έβαλε τον στρατόν να χορεύει στα υψηλά του λόφου!!!

Οι στρατιώτες τοποθετήθησαν σε διάφορα μέρη στο επάνω μέρος του Δερβενακίου κρυμμένοι στους θάμνους. Πριν ξεκινήσουν για στις θέσεις τους ο Κολοκοτρώνης σε μια συγκέντρωση τους ενεψύχωσε και τους ενεθάρυνεν.  Ο Φωτάκος που παραθέτει τα λόγια του Κολοκοτρώνη μας ενημερώνει ότι τους είπε.

  • ‘Ελληνες σήμερα εγεννήθημεν και σήμερα θα πεθάνομεν δια την  σωτηρίαν της πατρίδος μας  και δια την εδικήν μας. Να  πάτε αμέσως στα κονάκια σας και να πάρετε το ταΐνι σας. Διέταξα  να σας δοθεί καθώς και τα φουσέκια, αλλά να είσθε έτοιμοι στο γελέκι, όλοι δυνατοί. Αλλά σας λέγω και τούτο, ότι απόψε  ήλθεν η τύχη της πατρίδος μας και μου μου είπε ότι θα είμεθα νικηταί τόσον πολύ όπου άλλην νίκην καλλιτέραν από την σημερινήν μέχρι σήμερον δεν εκάμαμε αλλ’ ούτε θέλομεν κάμει. Έχω  τόσην βεβαιότητα να σας το είπω να μη πάρετε ούτε τα άρματά σας, δια να πάρωμεν των τούρκων. Αύριον αυτήν την στιγμήν θα σας ίδω όλους με τα άρματα των τούρκων με τα άλογά τους, λαμπροφορεμένους. Ο θεός είναι με μας. Πηγαίνετε ετοιμασθείτε και  ελάτε εδώ να ξεκινίκωμεν. Σ.σ. Κονάκι =σπίτι, κατάλυμα, Ταΐνι = φαγητόν. Έτοιμοι στο γελέκι, φράση του αγώνα =  ελαφρώς  ενδεδυμένοι. Φωτάκος ο Φώτιος Χρυσανθακόπουλος γραμματέας του Κολοκοτρώνη, αγωνιστής  και απομνηματογράφος του Αγώνα.

Η απόλυτη πεποίθηση του Κολοκοτρώνη για την νίκην έδωσε δύναμη στους πολεμιστές. Είναι και σε μας ζηλευτή.

Όλοι ήδη είχαν καταλάβει τις θέσεις τους. Στην θέση Χρυσοκουμαριές προς το τέλος του Δερβανακίου είχαν κρυβεί 800 στρατιώτες του Κολοκοτρώνη μέσα στους θάμνους.  Αριστερότερα αυτών άλλοι οπλαρχηγοί,  μετά ο Δημητρακόπουλος με  700 στρατιώτες. Όλοι  αυτοί στην αριστεράν πλευρά του Δερβανακίου προς Κόρινθον.  Στην δεξιάν πλευράν απέναντι από  τον Δημητρακόπουλον ο Αντώνης Κολοκοτρώνης, ο Ζέκας και άλλοι οπλαρχηγοί με 700 στρατιώτες. Η  εντολή του Κολοκοτρώνη ήταν όσοι εχθροί και αν  εισέλθουν στο Δερβενάκι δεν θα πυροβολούσε κανείς  πρίν εκείνος δώσει το σύνθημα. Ήθελε να γεμίσει ασφυκτικά στο στενόν δρομάκι. Οι οθωμανοί  άρχισαν να εισρέουν στο Δερβανάκι άφθονοι, σε πυκνή φάλαγγα. Στα αριστερά τους ήταν οι Χρυσοκουμαριές όπου ευρισκόταν κρυμμένοι Έλληνες στρατιώτες τόσον επιτυχώς ώστε επί δύο ώρες οι εχθροί που ήταν εγγύς τους δεν αντελήφθησαν τίποτε!

Η εμπροσθοφυλακή από εμπειροπόλεμους αλβανούς  άρχισε να εισέρχεται στις 2 μ.μ. η μάχη ξεκίνησε  στις 4 μ.μ. με αποκορύφωμα στις 5 το απόγευμα.  Μέχρι τις 4 μμ είχαν στριμωχθεί στο Δερβενάκι 3-4  χιλιάδες τουρκαλβανοί! Ο εξαιρετικώς καυτερός ήλιος τύφλωνε τους τουρκαλβανούς  από τις αντανακλάσεις της πλαγιάς των Χρυσοκουμαριών, αντανάκλαση την οποίαν οι Έλληνες είχαν στα νώτα τους! Και σήμερα το καλοκαίρι αν ευρεθεί εκεί κάποιος δεν έχει ορατότητα από αυτό το αίτιον σε απόσταση μεγαλυτέραν των 4 μέτρων! Άλλον ένα σοφόν σχέδιον του Κολοκοτρώνη.

Ο  Νικηταράς (Νικήτας Σταματελόπουλος) που είχε ξεκινήσει για να εμποδίσει τουρκικόν στρατόν στα Γεράνεια, απεδείχθη ότι η πληροφορία ήτο λανθασμένη και επέστρεφε, όπου στα Δερβενάκια απάντησε την μάχην και ερίφθη και αυτός λάβρος. Μαζί ο Παπαφλέσσας και τα τρία αδέλφια του.

Η μάχη άρχισε με την στεντόρεια φωνήν του Κολοκοτρώνη να δίδει το σύνθημα από το ύψωμα «απάνω τους Έλληνες»! Επακολούθησε φρικτή σφαγή. Οι τουρκαλβανοί που επιχείρησαν να ανέβουν στις Χρυσοκουμαριές έπαθαν τρομερήν καταστροφήν από τους Έλληνες και άρχισαν να οπισθοχωρούν βαλλόμενοι  από παντού ήταν αδύνατον να φύγουν. Ήταν δε αδύνατον να δράσουν γιατί ήταν τόσον στριμωγμένοι ώστε είχαν δυσκολίες στις κινήσεις. Επολεμούντο έμπροσθεν, όπισθεν, δεξιά και αριστερά σπρωχνόμενοι και στριμοχνώμενοι προσπάθησαν να φύγουν από το Δερβενάκι και κοντά στην εκκλησίαν του Αγίου Σώστη που ευρίσκεται δεξιά και προς το τέλος του στενού έπεσαν σωρηδόν επί αποτόμου βαράθρου ίπποι και πεζοί και εφονεύθησαν.  Γράφει παραστατικώς ο Τρικούπης.

  • «Πολλοί υπεκφεύγοντες τον κίνδυνον εδοκίμασαν να αναβώσιν έφιπποι τα όρη. Άλλοι  ωδήγουν δι εκείνου του μέρους  φορτωμένους ίππους και καμήλους, αλλ΄ οι ίπποι και  αι κάμηλοι ωλισθαίνοντες εκρημνίζοντο, ώστε ζώα, άνθρωποι, φορτία και λίθοι έπιπταν επί ζώων, ανθρώπων, φορτίων και λίθων».
  • Υπολογίζεται ότι στο φαράγγι  είχαν πέσει 1.000 άτομα και όλα χάθηκαν, ενώ οι απώλειες των οθωμανών στο διήμερον υπολογίζονται στις 4.000 μαζί με τους χαμένους στην χαράδραν. Εν τω μεταξύ ο Νικηταράς είχε κάμει «θραύση» στους εχθρούς. Συνεχώς κατέσφαζε μέχρι τα μεσάνυχτα, έσπασε το σπαθί του και ζήτησε και δεύτερον και τρίτον. Το τρίτον ήταν αδύνατον να αφαιρεθεί  λόγω οιδήματος της παλάμης ώστε έκοψαν την λαβήν του ξίφους για να απελευθερωθεί το χέρι του ΗΡΩΑ Νικηταρά που από την μάχην αυτήν  προσεπικαλείτο του λοιπού «τουρκοφάγος».Πραγματικός όλεθρος και συμφορά των τουρκαλβανών. Συμφορά για τον Δράμαλην, ο οποίος έφυγε ντροπιασμένος προς την Τίρυνθα.Στις 27 Ιουλίου και με πολλούς ντόπιους τούρκος πιλότους θέλησε να συνεχίσει προς Κόρινθον. Εστράφη με τους πιστούς του προς αριστερά, ενώ έστειλε 10.000 στρατιώτες και όλα τα ζώα με  τους θησαυρούς τα πολεμοφόδια και τα λοιπά αναγκαία από το χωρίον Μπερμπάτι με πορείαν προς Στεφάνι. Στο χωρίον αυτό ο Νικηταράς είχα στήσει το στρατόπεδόν του και τους λοιπούς. Όταν πλησίασαν οι εχθροί άρχισαν  αγρίαν επίθεση κατά των Ελλήνων και η πίεση που ασκούσαν ήταν ισχυροτάτη, Δόθηκαν   μάχες, αλλά οι Έλληνες έπαθαν συμφοράν χάνοντας σε ολίγον διάστημα 60 άτομα!!  Και οπισθοχώρησαν προς του Στεφάνι. Οι εχθροί βάδισαν δεξιά κάτω, διέσχισαν το Δερβανάκι και προχωρούσαν προς το χωρίον Αγιονόρι. Εκεί υπήρχαν ΄Ελληνες Φλεσσαίοι καιροφυλακτούντες.
  • Ο Νικηταράς με τους στρατιώτες του ξεκίνησε από το Στεφάνι και εβάδιζε παραλλήλως με τους εχθρούς. Ήθελε να φθάσουν πολλοί στο Αγιονόρι ώστε να αρχίσει η επίθεση και έμπροσθεν και όπισθεν.  Την δύσκολην αυτήν στιγμήν και ενώ πλησίαζαν το Αγιονόρι ο Νικηταράς βλέποντας μίαν καμήλα που σίγουρα μετέφερε πυρίτιδα, έριξε μιάν πιστολιάν στο φορτίον και τα πάντα ανετράπησαν! Γράφει ο Ν. Γιαννόπουλος σε άρθρον του για τον Νικηταράν στην Στρατιωτικήν Ιστορίαν. «Ο εκκωφαντικός θόρυβος της έκρηξης προκάλεσε αναστάτωση στον τουρκικόν στρατόν. Τα υποζύγια και τα άλογα αφηνίασαν και άρχισαν να τρέχουν ασυγκράτητα. Η τάξη της τουρκικής πορείας διελύθη. Οι επαναστάτες εκμεταλλεύτηκαν τον πανικόν, αντεπιτέθηκαν και επεδόθησαν για δεύτερη φορά σε  μία ασυγκράτητη σφαγή, Εκείνην την καταστροφική ημέρα οι τούρκοι έχασαν 600 άνδρες».  Τα ζώα δηλαδή ανέτρεψαν φορτία, έριξαν κάτω αναβάτες, καταπατούσαν  στρατιώτες και αυτοί  τρέχοντας πανικόβλητοι και μη βλέποντας μπροστά τους έπεφταν ο ένας πάνω στο άλλον, έχαναν την ισορροπίαν τους και βρισκόταν στην παρακείμενην χαράδραν.  Οι γυναίκες δε από το χωρίον Αγιονόρι κυλούσαν μεγάλους λίθους προς τους πανικοβλημένους τουρκαλβανούς και εφόνευσαν πολλούς. Την ημέραν αυτήν της τρίτης αναμετρήσεως οι απώλειες των εχθρών έφτασαν τους 1.000  και όχι 600 που αναφέρει ο Γιαννόπουλος. Και οι σφαγές θα ήταν περισσότερες αν οι Έλληνες μετά τον διασκορπισμόν των εχθρών δεν επιδιδόταν στην λαφυραγωγίαν. Η διανομή των χρημάτων όπως λέει ο Κολοκοτρώνης έγινε «με το φέσι». Χρυσοποίκιλτα όπλα, ξίφη, ρούχα, γούνες κλπ. Στον Νικήτα Φλέσσαν έτυχε μία ανδρική γούνα την οποίαν χάρισε στον αδελφόν Παπαφλέσσαν ο οποίος την φορούσε μέχρι τον  ηρωικόν θάνατόν του στο Μανιάκι. Ο Νικηταράς που του έλαχε ένα χρυσόν σπαθί το πώλησε και διέθεσε τα χρήματα για τον στόλον.
  • Από τις 30.000 στρατιώτες του Δράμαλη που ξεκίνησαν για την Τριπολιτσάν, μετά τις καταστροφές στο Άργος και την επιστροφή μέσω Δερβενακίων στην  Κόρινθον έφθασαν μόνον 6.000 άτομα όπως αναφέρει η Βικιπαίδεια.Ο Δράμαλης που παρακολουθούσε την μάχην από ύψωμα έπαθε ψυχικόν τραυματισμόν κατέβηκε από το ολόχρυσα στολισμένον άλογόν του έβγαλε τα ρούχα του και φόρεσε  ενδυμασία ενός κουρελή, ίππευσε σ’ ένα γαϊδουράκι και καταντροπιασμένος και σε αθλίαν κατάσταση έφθασε στην Κόρινθον. Πέθανε τον Οκτώβρίον από βαρειάν κατάλθιψη.Αντιθέτως ο Κολοκοτρώνης με «μίαν χούφταν στρατιωτών» συνέτριψε τον υπερφίαλον πασάν και έζησε στις ευτυχέστερες ημέρες της ζωής του.

    24 Οκτωβρίου 2021

    Μιχαήλ  Στρατουδάκης