Η Κάσος ορεινόν, τραχύ, άγονον και άνυδρον νησί των Δωδεκανήσων, απέχει 37 ν. μ. από τα ανατολικά παράλια της Κρήτης. Για όλα αυτά στράφηκε στην θάλασσαν και δημιούργησε ναυτικόν στόλον εκατόν (100) πλοίων μικρών και μερικών μεγαλυτέρων, εξόχως όμως δυναμικών στο εμπόριον και στις κατά θάλασσαν επιχειρήσεις. Η ναυτική αυτή ανάπτυξη το κατέταξε στα «προνομιούχα νησιά» και είχε κερδίσει κάποιον είδος αυτονομίας. Γι’ αυτό πριν την Επανάσταση εδέχετο διωκομένους από άλλες περιοχές. Τα πλοία της έφθαναν ως τον Εύξεινον Πόντον και μετέφεραν φορτία στα μεγάλα ναυτικά κέντρα της Δύσεως. Τολμηρά ταξίδια για τολμηρούς ναυτικούς.
Με επικεφαλής του στόλου τον Νικόλαον Γιούλιον συμμετείχε σε διάφορες πολεμικές επιδρομές, ακόμα και στην Συρίαν και στον Λίβανον, συλλαμβάνοντας και βυθίζοντας πολλά οθωμανικά πλοία. Στο Νότιον Αιγαίον είχε κυρίως την δράση του και ήλεγχε κάθε ύποπτον πλοίον. Ιδίως των διαφόρων ευρωπαϊκών κρατών τα οποία μετέφεραν τρόφιμα ή πολεμοφόδια στην οθωμανίαν. Μπορεί η πράξη να έμοιαζε σαν πειρατεία, αλλά όλα τα πλοία και των άλλων νησιών είχαν τονίσει στους διαμαρτυρόμενους ότι «εμείς δεν κάνομεν ληστρικήν πράξη αλλά υπερασπιζόμεθα την πατρίδα μας». Και με τα πλοία τους φρόντιζαν το αχανές Νότιον Αιγαίον και Κρητικόν Πέλαγος. Ο έλεγχος αυτού του διαύλου ήταν σημαντικός και κατά την έναρξη της Επαναστάσεως.
Η Κάσος γενικώς συνεισέφερε στην Επανάσταση του 1821 και στον επαναστατικόν στόλον όλα τα πλοία της γιατί ήταν μεγάλη ναυτική δύναμη και πατρίδα πολλών πλοιοκτητών. Ο στόλος αυτός βοήθησε σημαντικώς την Επανάσταση στην Κρήτην εφοδιάζοντας τους επαναστάτες και κανονοβολώντας τα τουρκικά οχυρά. Τον Σεπτέμβριον του 1822 οι Κασιώτες προέβησαν σε μεγάλον ναυτικόν κατώρθωμα στην περιοχήν Δαμιέττη της Αιγύπτου όπου με τέσσερα (4) πλοία τους, συνέλαβαν 19 εχθρικά που προοριζόταν για την Κρήτην για να εφοδιάσουν τον εκεί πασάν Χασάν με τρόφιμα κα πολεμοφόδια!! Τα πλοία αυτά παρεδόθηκαν στην Εληνικήν Διοίκηση για να γίνουν πυρπολικά! Και άλλον γιγαντιαίον άθλον έκαμαν εκεί τα μικρά Κασιώτικα πλοία. Συνέλαβαν μεγάλον εμπορικόν πλοίον έμφορτον αλλά το άφησαν επειδή ήταν Ευρωπαϊκόν και προορίζετο προς Ευρωπαϊκά λιμάνια. Σίγουρα αν πήγαινε προς Κωνστανινούπολη θα το εδήμευαν!!! Με τα Πολεμικά της η Κάσος το ίδιον έτος έλαβεν μέρος στην ναυμαχίαν της Σάμου και συνέβαλε στην εκδίωξη του οθωμανικού στόλου.
Η ισχυρή προφύλαξη του διαύλου στο Νότιον Αιγαίον, αλλά και υπεράσπιση της Κρήτης είχε ενοχλήσει τα μέγιστα τον σουλτάνον, ο οποίος με τον αιγυπτιακόν στόλον ήθελε να την αφανίσει.
Την μελετωμένην επίθεση κατά του Νησιού τους από αιγύπτιον στόλον είχαν διαβλέψει οι Κασιώτες από ενωρίς και έστειλαν επιστολήν στους Υδραίους τονίζοντας, «Όθεν μένει εις την ευγένειάν σας, να φροντίσετε περί του συμφέροντος ημών και της Κρήτης». Δυστυχώς ο καιρός περνούσε και απάντηση δεν φαινόταν. Και πράγματι επετέθηκαν οι αιγύπτιοι, αρχικώς στην Κρήτη και αργότερα στην Κάσον το 1824. Στην απόλυτην απογοήτευση τους οι Κασιώτες έστειλαν νέαν επιστολήν στους Υδραίους γράφοντας. «Προύχοντες ομογενείς της νήσου Ύδρας, μετά δακρύων προσπίπτοντες παρακαλούμεν την υμετέραν φιλογένειαν ως αρχηγούς των θαλασσών, να μας προφθάσετε θαλάσσιον δύναμιν επειδή έφθασεν ο Αιγυπτιακός στόλος και μας έχει ήδη τρεις ημέρας καθ΄ όλα τα μέρη πλόκον». σ.σ. δηλ, αποκλεισμόν. Το έγγραφον δραματικόν προβλέπει με σφοδράν ανησυχίαν τα μελλούμενα να συμβούν στο νησί. Ο πρόεδρος της Κυβερνήσεως Γ. Κουντουριώτης τους απάντησε ότι θα τους βοηθήσει αλλά όταν έρθουν τα χρήματα του δανείου, τώρα τα πλοία δεν κινούνται διότι οι ναύτες είναι απλήρωτοι!!! Ζήσε μαύρε μου……
Στην Κάσον είχαν μεταφερθεί 600 ένοπλοι Κρήτες με αρχηγόν τον Δ. Κουρμούλην, μετά την καταστροφή του νησιού. Οι ένοπλοι Κασιώτες ήσαν 500. Στις 14 Μαΐου τουρκική μοίρα εμφανίσθηκε έξω από την Κάσον. Η τουρκική ναυρχίδα «ΑΦΡΙΚΗ» προσέκρουσε σε ύφαλον, τα δε λοιπά πλοία δεν πλησίασαν να την βοηθήσουν φοβούμενα τυχόν υφάλους και σε δύο ημέρες έφυγαν για την Σούδαν. Το διάστημα αυτό οι Κασιώτες απέκρουαν συνεχώς τις επιθέσεις από ξηράς και θαλάσσης.
Οι εχθροί ενισχύθηκαν με πολλά πλοία και έφθασαν περίπου 45 με αρχηγόν τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ και 4.000 αλβανούς στρατιώτες με γενικόν αρχηγόν τον Χουσεΐν. Παρατάχθηκαν στο παρακείμενον νησίδιον Μακριάς, και οι δυο στράφηκαν λυσσωδώς κατά της Κάσου, άρχισαν δε να πυροβολούν «χαλαζηδόν» και τα τέσσερα χωριά που δεν απείχαν πολύ μεταξύ τους. Η σφοδρή ανταλλαγή κανονιοβολισμών κράτησε 2 ημέρες και στο νησί υπολογίζεται ότι έπεσαν 4.000 βόμβες!!!! Προσέτι απεβίβασεν ο Χουσεΐν 1.100 αλβανούς στην Αγίαν Μαρίναν με τον εξής δόλιον τρόπον. Την νύκταν προς την 3ην ημέραν και ενώ ο Αγών συνεχιζόταν με την ιδίαν ένταση,18 καΐκια με στρατιώτες απεσπάσθηκαν από την κεντρικήν δύναμη του εχθρικού στόλου και στράφηκαν προς το Βόρειον μέρος της Αγίας Μαρίνας σε άκρως δύσβατη ακτή του νησιού, για να αποσπάσουν την προσοχήν των αμυνομένων. Έτσι οι Κασιώτες δεν αντελήφθησαν 30 βάρκες με 1.100 αλβανούς που απεβιβάζοντο στο Νότιο Μέρος της Αγίας Μαρίνας μέσα στην ασέληνην νύκτα στην θέση Αντιπέρατος! Εκεί υπήρχε άκρως δύσβατον μονοπάτι και από αυτό έγινε η ανάβαση. Το μονοπάτι φυλασσόταν από 4 άτομα γιατί εχθροί ήταν αδύνατο να γνωρίζουν την ύπαρξή του. Με την προσέγγιση των αλβανών σκοτώθηκαν οι δύο! Αν φυλασσόταν από περισσοτέρους δεν θα περνούσε «ούτε κουνούπι». Την πρώτην απόβαση των αλβανών ακολούθησε και δευτέρα κι έτσι 2.000 αλβανοί βρέθηκαν στα νώτα των πολεμιστών του χωρίου Αγία Μαρίνα! Σκοτώθηκαν 220 κάτοικοι εκεί και αιχμαλωτίστηκαν περί τις 300 γυναίκες και παιδιά. Η απόβαση στο άγνωστον και δύσβατον μονοπάτι, κατά την Ιστορίαν του Ελληνικού ΄Εθνους της Εκδοτικής Αθηνών τόμος ΙΒ σελ 348, οφείλεται σε προδοσίαν!!! Αναφέρεται μάλιστα κάποιος Κάσιος ονόματι Ζαχαριάς, τον οποίον είχαν εξορίσει από το νησί και για να τους εκδικηθεί προέβη σ’ αυτήν την μιαράν και αντεθνικήν πράξη. Ήταν μυριάκις αδύνατον ο εχθρός να γνωρίζει αυτήν την αόρατην και δύσβατην ατραπόν. Ο Εφιάλτης κατά του Λεωνίδα σε πανομοιότυπη αισχράν προδοσίαν. Μία θλιβερή κατάσταση των Ελλήνων. Ποίοι ήσαν αυτοί οι ουτιδανοί «υπεράνθρωποι» που θνάτωσαν τον Σωκράτην; Ποίοι σκότωσαν τον Πυθαγόραν, τον Δημοσθένην, τον Αριστοτέλην, τον Θεμιστοκλήν και άλλους παγκοσμίου κύρους μέχρι σήμερα Αρχαίους Έλληνες;;;
Ο Χουσεΐν με προκήρυξή του καλούσε το πλήθος να παραδοθεί. Αντέδρασαν και πολεμούσαν σαν λιοντάρια φονεύοντες και φονευόμενοι, προκαλούντες μεγάλες φθορές στον εχθρόν, αλλά συγχρόνως κατανούσαν ότι η επιχείρηση ήταν καταδικασμένη. Πολλοί προσπάθησαν να πλησιάσουν τις ακτές όπου ήσαν Κασιώτικα πλοία και έφευγαν προς την Κάρπαθον ή σε Κυκλαδονήσια.
Ο Πλοίαρχος και γενναίος Κάσιος Μάρκος Μαλλιαράκης ή Διακομάρκος, είχε διακριθεί στους αγώνες της Κρήτης και ακολούθως ήλθε στην Κάσον προς υπεράσπιση της Νήσου. Ήταν επικεφαλής 30-40 μαχητών στην ξηράν και «μεγάλως ηνδραγάθησεν σκοτώσας μόνον αυτός 30 εχθρούς», όπως αναφέρει ο Σ. Τρικούπης. Και για την τύχην του αναφέρει ο ίδιος ιστορικός. «Ζωγρηθείς δε και οπισθαγκωνισθείς απήχθη προς τον Χουσεήμπεην. Αλλά και ενώπιον αυτού επεσφράγησεν ενδόξως τας ανδραγαθίας του. Έσπασεν τα δεσμά του, ήρπασεν από την ζώνην ενός των περισταμένων την μάχαιράν του, εσκότωσε τρεις των φυλάκων και έπεσε και αυτός υπό τα τραύματα των άλλων». Τόμος Γ΄ Σελ 130.
Μετά τον όλεθρον όσοι δεν κατόρθωσαν να φύγουν με τα πλοία έπερναν τα όρη! Πώς να ζήσουν εκεί;;; Οι αιμοχαρείς αλβανοί απλώθηκαν στα χωριά σκορπίζοντας τον θάνατον και λεηλατούντες τα πάντα. Στην Ιστορίαν του Ελληνικού Έθνους, ένθα ανωτέρω, διαβάζομεν τα πιο κάτω δραματικά και απάνθρωπα. «Μετά το σκόρπισμα των επαναστατών του Νησιού, ο δρόμος έμεινε ελεύθερος στην μανίαν του εχθρού. Όρμησαν στα χωριά ακράτητοι σκορπίζοντες τον θάνατον και την καταστροφήν στον άμαχον πληθυσμόν. Ο Χουσεΐν είπε στους στρατιώτες του να εκδηλώσουν το μένος τους όπως ήθελαν για μίαν ημέραν. Ακολούθησαν σκηνές φρίκης. Οι άνδρες του νησιού σφάχθηκαν και οι νεώτερες γυναίκες και τα παιδιά συνολικά άνω των 2.000 ατόμων πήραν τον δρόμον της σκλαβιάς ενώ τα σπίτια του νησιού λεηλατήθηκαν αγρίως».Τα πλοία των Κασιωτών όσα κατέστη αδύνατον να φύγουν αρπάχθηκαν από τους εχθρούς Πλείστα ήσαν γεμάτα από λάφυρα που είχαν πάρει οι Κασιώτες από εχθρικά πλοία καθώς και από ξυλείαν. Όλα οδηγήθηκαν στην Αλεξάνδρειαν.
Η Κάσος ερημώθη. Οι αγνοί κάτοικοί του, γενναίοι και τολμηροί ναυτικοί, πλοιοκτήτες αλλά και έμποροι ζήτησαν αλλού πατρίδα. Πολλοί κατέφυγαν στην Σύρον όπου με τους Χιώτες που είχαν φθάσει ενωρίτερα και την αγάπην των κατοίκων ανέδειξαν την Ερμούπολη ως το μεγαλύτερον εμπορικόν Κέντρον της Ελλάδος και το αξιολογότερον λιμάνι. Άνθησαν τα Γράμματα και πολλοί από διάφορα μέρη της Ελλάδος σπούδαζαν εκεί μεταξύ των οποίων και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Οι Κασιώτες πριν την Σύρον πλησίασαν την Αμοργόν και ζήτησαν άσυλον για να εργασθούν. Οι κοντόφθαλμοι Αμοργιανοί δεν τους δέχθηκαν «για να μη φάνε το ψωμί των κατοίκων» και τους απέπεμψαν όπου έφθασαν στην Σύρον. Με τους Κασιώτες αν έμεναν στο νησί, η Αμοργός θα είχε ανάπτυξη ανάλογη της Ερμουπόλεως Σύρου!!!! Μία απερισκεψία κατέστρεψε το νησί!!!
Άλλη ερήμωση του Νησιού, όχι αιτία πολέμου, αλλά πενίας ένεκεν ανάγκασε τους Κασιώτες να μετακομίσουν ως εργάτες στο Σουέζ που διανοίγετο η διώρυγα. Μερικοί εργάτες αρχικώς μετεκάλεσαν και άλλους συμπατριώτες τους συν γυναιξίν και τέκνοις και στο νησί έμεινα ελάχιστοι! Η προσφορά των Κασιωτών στο έργον ήταν μεγίστη. Οι Γυναίκες μαγείρευαν για τους εργαζομένους και οι άνδρες φρόντιζαν για την εξασφάλιση νερού και άλλοι παρείχαν χειρονακτικήν εργασίαν. Ο Γάλλος μηχανικός του έργου Φερδινάρδος Λεσσέψ, τους είχε σε μεγίστην εκτίμηση και συχνά επεσκέπτετο τις γυναίκες να τις ευχαριστήσει. Αμφίβολον αν θα είχε ολοκληρωθεί εγκαίρως το έργον άνευ της συμβολής των Κασιωτών. Οι συνεργάτες του Λασσέψ, πολλάκις του έλεγαν ότι στην διώρυγα πρέπει να δοθεί το όνομα της Κάσου. Το εσκέπτετο και το ήθελε. Τελικώς έδωσε το όνομα του αντιβασιλέα της Αιγύπτου πασά Σάϊντ, επειδή του επέτρεψε να ανοίξει την διώρυγα.(Πόρτ Σάϊντ).
Πάντα εργαζόταν οι Έλληνες και καπηλευόταν οι τούρκοι!
7 Οκτωβρίου 2021
Μιχαήλ Στρατουδάκης