Η Χίος ήταν από τα πλέον εύφορα νησιά, με μεγάλες εκτάσεις σε λεμονώνες, πορτοκαλεώνες, κιτρώνες, ελαιώνες, δεκάδες ανθώνες και τα γνωστά μαστιχοχώρια. Οι κάτοικοι την περίοδον αυτήν, ήτοι τω 1822 ανήρχοντο σε 113.000 εξ ών 2.000 τούρκοι. Η Πόλις είχε 30.000 κατοίκους, μεγαλοπρεπές Γυμνάσιον με σπουδαίους και σοφούς διδάσκοντες οίον Αθανάσιος Πάριος, Αδαμάντιος Ρώσιος, Δωρόθεος Πρώϊος, Νεόφυτος Βάμβας, με μαθητές απ΄ όλην την Ελλάδα, Βιβλιοθήκην, Τυπογραφείον, Νοσοκομείον, Λωβοκομείον. Η νήσος αύτη ήκμαζεν επί του αγώνος περισσότερον από κάθε άλλην όπως και επί των Ομηρικών χρόνων, όπου εκαλείτο λιπαρωτάτη ήτοι πλουσιωτάτη. «Πλουσιωτάτη και ευνομωτέρα πάσης άλλης ελληνικής πολιτείας, μετά την αριστοκρατουμένην Λακεδαίμονα» επιβεβαιοί και ο Θουκυδίδης.
Την ευτυχίαν των Χίων ήλθε να ταράξει ο Λυκούργος Λογοθέτης της Σάμου που ηθέλησε να κινήσει τους κατοίκους του νησιού κατά των τούρκων, θέση την οποίαν δεν συνεμερίζετο η κυβέρνηση και δεν του έδωσε ποτέ σχετικήν άδειαν. Την σκέψη ενέβαλεν στον Λυκούργον ο Χίος Αντώνης Μπουρνιάς ο οποίος με ασημάντους συμπατριώτες του μετέβη στην Σάμον για να τον πείσει να αναλάβει το σχέδιον, κάτι απολύτως λανθασμένον το οποίον δυστυχώς επιπολαίως εδέχθη. Απεβιβάσθη στην Χίον, κατήργησε την δημογεροντίαν και όρισε επταμελή εφορίαν.
Όταν έμαθε την απόβαση των Σαμίων στην Χίον ο σουλτάνος, διέταξε να συλληφθούν όλοι οι εν Κωνσταντινουπόλει γνωστοί Χίοι. Συνελήφθησαν περίπου 60 διακεκριμένοι Χίοι έμποροι και οι πρόκριτοι Μιχαήλ Ροδακανάκης, Μιχαήλ Σκυλίτσης, Θεόδωρος Ράλλης και παρότι δεν είχαν καμμίαν σχέση με την απόβαση των Σαμίων, άλλοι εσφαγιάσθησαν και άλλοι εκρεμάσθησαν αν και ήσαν παντελώς αθώοι. Επίσης διέταξε τα στρατεύματα από Ασίαν να μεταβούν αμέσως στην Χίον από το Τσεσμέ, ο δε στόλος να πλεύσει εκεί συντόμως..
Οι τουρκικές ναυτικές δυνάμεις με αρχηγόν τον Καρά Αλή είχαν εισέλθει το 1821 στο Αιγαίον με κατεύθυνση την Σάμον την οποίαν ήθελαν να συντρίψουν, όπου όμως απέτυχαν. Μετά την αποτυχίαν πήγε στην Αλικαρνασόν, πήρε τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ και έφυγαν προς Καλαμάταν για να κάμουν απόβαση η οποία ευτυχώς απέτυχε γιατί με τις οδηγίες του Φιλέλληνα Βαλέστ οι Έλληνες έδωσαν επιτυχή μάχην. Κατόπιν έπλευσε προς την Ζάκυνθον όπου οι άγγλοι κατακτητές του νησιού τον δέχθηκαν με ανοικτές αγκάλες, με κάθε φιλοφρόνηση και εφοδίασαν τα πλοία με τρόφιμα και πολεμοφόδια. Πάντα στον Αγώνα των Ελλήνων οι άγγλοι αλλά και άλλοι Ευρωπαίοι ήσαν με τους τουρκαλβανούς, κάτι που δεν σταμάτησαν να κάνουν μέχρι σήμερον σε βάρος μας.
Τον επόμενον χρόνον ο σουλτάνος διόρισε αρχιναύαρχον τον Καραλή και του έδωσε εντολήν να τιμωρήσει παραδειγματικώς τους αχάριστους Χίους.
Στις 30 Απριλίου Μεγάλην Πέμπτην εμφανίσθηκε από την πλευράν των Οινουσσών ο τουρκικός στόλος, με 46 πλοία έμφορτα από 7.000 στρατιώτες. Τα ολίγα Ψαριανά πλοία που προστάτευαν το Νησί της Χίου έφυγαν. Οι οθωμανοί άρχισαν τον κανονοβολισμόν και στην ακμήν αυτού απεβιβάζοντο στο Νησί στρατιώτες, επετέθησαν στους Σαμίους, είχαν έλθει 3.000 χιλιάδες. Ο Λογοθέτης και ο Μπουρνιάς αντέστησαν σθεναρώς και κατόρθωσαν δύο ημέρες να κρατήσουν την πόλη στα χέρια τους, αλλά δεν είχαν πολεμοφόδια και ηττήθηκαν. Οι αιμοχαρείς εχθροί έκαυσαν την πόλην και τρία πέριξ χωριά και επεδόθησαν σε σφαγήν, σε αρπαγήν και σε αιχμαλωσίαν. Εφονεύθησαν 10.000 Χριστιανοί και τα πτώματά τους τα πέταξαν οι οθωμανοι στην θάλασσαν. Την επομένην άπειρα πλοιάρια μετέφεραν από τις οθωμανικές ακτές πλήθος κόσμου, οι δε Χριστιανοί κάτοικοι της πόλεως έφευγαν προς τα ενδότερα προς αποφυγήν σφαγιασμών. Μερικοί κατέφυγαν και στις πρεσβείες των ευρωπαϊκών αυλών όπου ήσαν ασφαλείς. Τα πτώματα έπλεαν τυμπανισμένα στο λιμάνι και οι ναύτες του εχθρού τα ωθούσαν με τα κουπιά για να περάσουν οι βάρκες!!! Εκατόν χρόνια μετά στο λιμάνι της Σμύρνης επανελήφθη το ίδιον φρικτόν σκηνικόν με ηθικούς αυτουργούς ευρωπαίους! Ο Γάλλος διπλωμάτης και ιστορικός Φρανσουά Πουκεβίλ ιστορεί το φρικιαστικόν αυτό φαινόμενον της Χίου, αναφέροντας μεταξύ άλλων.«Συσσωρευθέντα πέριξ των πλοίων δεν αφήκαν πλέον τα πλευρά αυτών. Ηκολούθουν τους αύλακας δι ών αι τρόπιδες ώργουν το κύμα, πολλά δε ως απαίσιος συνοδεία αφίκοντο ούτω μέχρι Τσεσμέ και εις τον κόλπον της Σμύρνης». (σ.σ. Τρόπιδα =καρίνα, ώργουν το κύμα= έκαναν αυλακές όπως το άροτρον και οι αυλακές αυτές ήταν ελκτικές των τυμπανισμένων πτωμάτων).
Την Κυριακήν του Πάσχα, 2 Απριλίου. αιμοχαρείς οθωμανοί βάδισαν προς τα ενδότερα και συγκεκριμένως προς την Μονήν του Αγίου Μηνά μίαν και ημίσειαν ώραν μακράν. Η Μονή είναι περιτειχισμένη και σ’ αυτήν είχαν καταφύγει 3.000 Χίοι, ως ασφαλές μέρος. Οι εχθροί περιεκύκλωσαν τον εξωτερικόν τοίχον παντού, κατόρθωσαν να τον κρεμίσουν εισήλθαν ξιφήρεις, κατέκαυσαν το Μοναστήρι και τους ευρισκομένους σε κατάσταση αλλοφροσύνης εγκλείστους, από δε τους ευρισκομένους στον αύλειον χώρον άλλους εξολόθρευσαν δια πυρός και άλλους δια σιδήρου! Ο όλεθρος ήταν γενικός. Ελάχιστοι σώθηκαν. Μερικοί είχαν κρυβεί στην υδατοδεξαμενήν της αυλής αλλά οι αιμοχαρεις οθωμανοί άναψαν πανί μεγάλον και το έριξαν μέσα ώστε χάθηκαν όλοι. Την άλλην ημέραν βάδισαν στο χωρίον Άγιος Γεώργιος όπου ήταν οι Σάμιοι, κατέσφαξαν αρκετούς και αιχμαλώτισαν άλλους. Ο Λυκούργος κατόρθωσε να διαφύγει, πήγε στα Ψαρά και από εκεί στην Σάμον. Οι Χίοι αγρότες τράπησαν προς τα όρη και τα σπήλαια και τις χαράδρες ωσάν κυνηγημένοι από πειναλέες τίγρεις για να σωθούν από το μανιασμένον και αιμοδιψές στίφος.
Ο οθωμανός τοπάρχης Βαχίτ μετά ολίγας ημέρας, εξεδωσε προκήρυξη και καλούσε όλους να επιστρέψουν και θα τους προσφέρει αμνηστήρια δηλ. συγχωροχάρτια! Την προκήρυξη δυστυχώς είχαν προσυπογράψει και επιφανείς Χιώτες, αλλά δυστυχέστερον ανέφεραν και πρέσβεις ευρωπαϊκών χωρών ότι οι σκοποί του Βαχίτ είναι ειλικρινείς. Είχε καλέσει στο σαράι όλους τους προξένους και τους είπε ότι εκτελεί άνωθεν εντολήν (ψέμα) για την συγχώρεσή τους. Είχαν στείλει δε ένιοι πρέσβεις και προσωπικόν τους να μοιράζει προκηρύξεις στα βουνά, στους κατατρομαγμένους και κρυμμένους Χιώτες! Οι πρόξενοι της Αυστρίας και της Αγγλίας ανέλαβαν να μεταφέρουν αυτήν την πρόταση προς τους κατοίκους και να τους πείσουν να δεχθούν. Χαρακτηριστικώς αναφέρει ο Νικόλαος Σπηλιάδης (Αγωνιστής, Πολιτικός και Συγγραφέας της Επαναστάσεως) για τους Πρέσβεις. «Έδραμον εις τα όρη, εις τα παράλια και εις όλα τα μέρη, κηρύττοντες αμνηστίαν, εκθειάζοντες την ευσπλαχνίαν του τούρκου, προσκαλούντες τους Χριστιανούς εις υποταγήν και υποσχόμενοι προς αυτούς όλην την ασφάλειαν».
Οι καταδιωγμένοι ούτε στην πρόσκληση έδωσαν βάση, ούτε στο αμνηστευτήριον, ούτε προς τα γράμματα των προκρίτων τα οποία πίστευαν ότι είχαν γραφεί υπό την επικρεμαμένην μάχαιραν, αλλά μόνον στην διαβεβαίωση των Προξένων!!. Άλλο ένα έγκλημα της ευρώπης κατά των αγωνιζομένων Ελλήνων! Τα γνωρίζετε αυτά πολιτικοί;
Οι κάτοικοι πείσθηκαν στους προξένους που διέδιδαν την απατηλήν προκήρυξη, κατέβηκαν και παρέδοσαν τα όπλα! Η παγίδα ελειτούργησε θανατηφόρος. Οι αιμοσταγείς στρατιώτες βλέποντες τους Χιώτες να έρχονται ανύποπτοι εβάδισαν προς τα χωριά και ανέμεναν την συγκέντρωση όσον το δυνατόν περισσοτέρων. Κατόπιν εφόρμησαν και άρχισαν ανηλεείς σφαγές, λεηλασίες και αιχμαλωσίες. Μοναστήρια ανδρών και γυναικών κατεπατήθησαν άλλοι εσφαγιάσθηκαν και άλλοι αιχμαλωτίσθηκαν. Ακολούθησαν εμπρησμοί, λεηλασίες, που αφάνισαν το νησί το οποίον έσφυζε από ζωήν. Σημείον σωτηρίας δεν υπήρχε. Πολλοί θεωρούσαν ως τοιούτον τις ακτές. Κατέφυγαν χιλιάδες ανδρών και γυναικών σε απέναντι των Ψαρών παραλίαν μήπως φανεί κάποιον πλοίον. Δυστυχώς έπεσαν σε χείρες δημίων και τόσον αίμα εχύθη ώστε εκοκκίνισε η παράκτιος θάλασσα όπως χαρακτηριστικώς αναφέρει ο Σπυρίδων Τρικούπης στην Ιστορίαν του τόμος Β΄ σελ 198 και συνεχίζει «η μάχαιρα, το πυροβόλον, η αγχόνη, το οζόδες ρόπαλον, δεν ήρκουν εις χορτασμόν των αιμοδιψών. επενόησαν νέον είδος θανάτου οι αλητήριοι άναπταν τα ενδύματα των ταλαίπωρων γυναικών και βασανίζοντας τας απανθρώπως τας έκαιγαν. Αδυσώπητοι εφάνησαν προς πάσαν φωνήν ελέους και κωφοί προς πάσαν φωνήν αιδούς. Εγέμησαν τας αγοράς των μεγάλων πόλεων αιχμαλώτων ως ποίμνια ελαυνόμενων και παρ’ ενός ανδροκαπήλου εις άλλον μεταπωλουμένων. μετέβαλαν τα λαμπρά της πόλεως κτήρια εις σωρούς ερειπίων την βιβλιοθήκην της εις στάκτην, και τους ευανθείς υγιεινούς αγρούς της εις γην δυσωδίας και λοιμικής νόσου».
Εσφαγιάσθησαν άλλες 13 .000 ήτοι συνολικώς 23.000 , κατ΄ άλλους δε 42 000. Εζωγρήθησαν 47.000 με ένα ποσόν 5.000 ατόμων να μη έχει γραφεί στα Τελωνεία. Διεσκορπίσθηκαν οι λοιποί παντού εκτός νήσου, άλλοι έφυγαν προς τις Κυκλάδες και ιδίως την Σύρον, όπου ανέδειξαν με την εμπορικήν δράση τους την Ερμούπολη ως το μεγαλύτερον εμπορικόν Κέντρον και την αξιολογότερην πόλην της Ελλάδος. Απέμειναν δε στο Νησί τον Αύγουστον 1822 περίπου 1.800 ψυχές!!!!!!! Από 113.000 που είχε! Περιφερόταν στα αγαπημένα τους χώματα, σπίτια και αγροικίες ως άτομα απολωλότα. Ερείπια και στάχτες αντίκρυζαν καθημερινώς. Έψαχναν για τα μεγαλοπρεπή οικοδομήματα της ευκλεούς Χίου και δεν εύρισκαν τίποτε. Τα πάντα διαλυμένα. Πώς να ξεκινήσουν; Και αν έφτιαχναν παραγωγικούς αγρούς θα μπορούσαν να απολαύσουν τα γεννήματα ή θα ερχόταν η ανθρωποβόρος λαίλαπα να τους τα στερήσει;
Οι αγωνιστές στην Επανάσταση τόσον στην ξηράν όσον και στην θάλασσαν ήσαν ΗΡΩΕΣ. Εξίσου όμως γενναίοι ΗΡΩΕΣ ήσαν και οι κάτοικοι και οι αγρότες και όσοι έμειναν στο νησί να το υποστηρίξουν με όποιες δυνάμεις είχαν ή να συνδράμουν τους μαχητές. Όλοι οι κατακτημένοι ήσαν ΗΡΩΕΣ. Και έδρασε έκαστος με την δύναμή του. Συμφορές που δεν υπάρχει δυνατότητα να περιγραφούν αλλά και να συλληφθούν από ανθρώπινον νούν. Είχαν στην Ευρώπην, δυσμενή αντίκτυπον για την οθωμανίαν αλλά πέραν βρέχει για εκείνην. Έκτοτε μέχρι σήμερον καταπατεί τα πάντα και επιπλέει πάντα με σωσίβιον την αδιαφορίαν των παθόντων μη εξαιρουμένων των Ελλήνων! Η καταστροφή της Χίου ουδέποτε απεκατεστάθη στην προτέραν της θέση. Πληθυσμός, μεγαλόπρεπα κτήρια, πλουσιοτάτατη παραγωγή εκ της γεωργίας, άπαντα χάθηκαν. Πανωλεθρία απερίγραπτη.
Ο χρωστήρας του Γάλλου Ζωγράφου Ντελακρουά έδωσε την εικόνα στην έκτασή της και συνεκλόνισε την Ευρώπην. Μεγάλοι συγγραφείς όπως ο Λεμπράν, ο Μίλερ, ο Βίκτωρ Ουγκώ και άλλοι εμπνεύσθηκαν από την καταστροφήν της Χίου. Γιατί να συγκλονισθούν όμως οι ευρωπαίοι; Οι Πρόξενοί τους έχουν μέρος ευθύνης αυτής της καταστροφής, με την αδιάφορην κυβέρνηση του Γ. Κουντουριώτη.
20/8/2021
Μιχαήλ Στρατουδάκης